Cele szczegółowe

Tematyka spotkań oraz aktywności między spotkaniami

Proponowane formy i metody pracy

1. Uczestnicy pogłębiają swoją wiedzę na temat niedostosowania społecznego / zagrożenia niedostosowaniem społecznym.

2. Uczestnicy potrafią rozpoznawać symptomy zagrożenia niedostosowaniem społecznym
   i diagnozować niedostosowanie społeczne uczniów.

3. Uczestnicy na podstawie symptomów
   i przeprowadzonej diagnozy potrafią skutecznie pomóc dziecku niedostosowanemu lub zagrożonemu niedostosowaniem społecznym.

4. Uczestnicy znają i stosują narzędzia komunikacyjne
   z uczniem i jego rodzicami.
   
   
5. Uczestnicy znają i stosują metody i formy pracy
   z młodzieżą niedostosowaną społecznie oraz zagrożoną niedostosowaniem społecznym, w tym prowadzą zajęcia związane z eliminacją nudy
   i kształtowaniem postaw prospołecznych.
   
   
6. Uczestnicy znają i stosują metody i formy pracy grupowej, w których pojawili się uczniowie niedostosowani społecznie/zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

1. Pojęcie zagrożenia niedostosowaniem społecznym i niedostosowania społecznego.
   
   
2. Objawy, stadia i typologie niedostosowania społecznego.
   
   
3. Diagnostyka wymiarów niedostosowania społecznego w pracy nauczyciela wychowawcy.
   
   
4. Resocjalizacja uczniów niedostosowanych społecznie w środowisku otwartym (modele współpracy z kuratorem sądowym).
   
   
5. Profilaktyka niedostosowania społecznego w środowisku szkolnym.
   
   
6. Komunikacja nauczyciela z dzieckiem niedostosowanym społecznie.
   
   
7. Komunikacja nauczyciela z rodzicem dziecka niedostosowanego społecznie. Formy
   i metody pracy z młodzieżą niedostosowaną społecznie (eliminacja nudy).
   
   
8. Formy i metody pracy z grupą szkolną, w której zjawisko nieprzystosowania społecznego dotyka co najmniej jednego z jej członków.

Formy

1. Praca indywidualna, np. studiowanie literatury, przegląd netografii, samokształcenie.
   
   
2. Praca grupowa: współpraca z pedagogiem, praca na platformie internetowej w małych
   (2-3 osoby) i większych zespołach (powyżej 10 osób), wideokonferencje, praca zespołowa (zespoły zadaniowe), praca z radą pedagogiczną itp.
   
   
3. Zajęcia warsztatowe dla uczniów.
   
   
4. Zajęcia warsztatowe dla rodziców.

Metody

1. Podające: studiowanie literatury; tworzenie opisów, prelekcji, scenariuszy spotkań dla uczestników sieci.
   
   
2. Problemowe klasyczne: konwersatorium, wideokonwersatorium.
   
   
3. Problemowe aktywizujące: case study, seminarium, dyskusja, symulacje.
   
   
4. Audytywne: dyskusja w parach, dyskusja w małych zespołach.

Uwagi

Zakres współpracy:

• uczestnicy pracują w parach;
• uczestnicy pracują w małych zespołach (2–3 osoby);
• uczestnicy pracują w dużych grupach (np. w czasie wideokonferencji, sympozjum);
• uczestnicy debatują, np. za pomocą metody oksfordzkiej;
• uczestnicy sieci wymieniają się literaturą;
• uczestnicy sieci tworzą wspólnie narzędzia pracy;
• testują je i dokonują wspólnych analiz;
• uczestnicy sieci przedstawiają wyniki swoich prac na forum, udzielają sobie informacji zwrotnej, doskonalą stosowane metody i narzędzia.

Samokształcenie – na podstawie modelu SSDL (z ang. The Staged Self-Directed Learning^[1]) –
załącznik 1.

Spotkanie 1.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Przejawy niedostosowania społecznego a trudne zachowania dzieci i młodzieży adekwatne do ich etapu rozwojowego.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

1. Niedostosowanie społeczne – w teorii i praktyce - wykład z elementami dyskusji (ok. 60 minut).

Pierwsze spotkanie stacjonarne proponuje się rozpocząć od wykładu, którego głównym celem będzie przedstawienie uczestnikom terminologii
i definicji związanych z zagadnieniem niedostosowania społecznego dzieci
i młodzieży oraz zagrożenia niedostosowaniem społecznym.

Rekomenduje się, aby wykład ten poprowadziła osoba pełniąca funkcję koordynatora sieci lub zaproszony gość – specjalista. 

Prowadzący, omawiając cele wykładu, powinien zwrócić uwagę, że
w opracowaniach naukowych autorzy zajmujący się problematyką niedostosowania społecznego (nieprzystosowania, demoralizacji, wykolejenia społecznego itp.) posługują się różnymi jego definicjami, które obejmują bardzo szeroki zakres treściowy lub też przeciwnie, w różnym stopniu zawężając jego obszar znaczeniowy. 

Istotne jest, aby w trakcie wykładu uczestnicy mogli wymienić się refleksjami i poglądami. W literaturze można spotkać różne ujęcia definiowania niedostosowania społecznego (zagrożenia niedostosowaniem społecznym), w związku z czym dyskusja powinna być prowadzona w taki sposób, aby uzyskać rozmaite naświetlenie problemu, a przez to ujawnić trudności metodologiczne. 

Ostatecznie należy ustalić definicję niedostosowania społecznego, do której będzie się można odwoływać w trakcie kolejnych spotkań stacjonarnych
i pomiędzy spotkaniami.

Wskazówki dotyczące zagadnień, które powinny zostać omówione, znajdują się w załączniku 2, zaś wskazówki dotyczące prowadzenia dyskusji
– w załączniku 3

2. Analiza przyczyn niedostosowania społecznego – warsztaty
   (ok. 120 minut).

• Warsztat I: Norma czy zachowanie anormalne? – właściwości rozwoju biopsychospołecznego nastolatków.
• Warsztat II: Analiza przyczyn niedostosowania społecznego.

Wykład połączony z dyskusją nie tylko wskazał uczestnikom metodologiczną stronę opisu niedostosowania społecznego, lecz także ukierunkował myślenie grupowe wokół ostatecznie przyjętej definicji.  Rolą koordynatora sieci jest jednak nieustanne pobudzanie uczestników do pogłębionej refleksji.

Warsztat można rozpocząć od cytatu z książki M. Parkera, Against Management (2002, s. 1): 

... każdy epoka, stulecie, a nawet każda dekada ma to małe słówko ukute w trakcie dysput naukowych, które tkwi w nim jak pestka w środku jabłka”

Cytat ma skłonić uczestników do rozmowy, czym jest zatem w świetle wykładu i przyjętej przez zespół definicji „pestka w środku jabłka”.

Celem warsztatu I jest ustalanie „średniej standaryzowanej” – zebranie informacji typowych (normalnych) dla okresu adolescencji. Celem warsztatu II jest analiza przyczyn niedostosowania społecznego – ustalenie czynników, które powodują, że młody człowiek „odchyla się od średniej”.

Podanie w taki sposób celów pomaga lepiej zrozumieć zjawisko normy
i wykraczania poza nią.

Opis sposobu przeprowadzenia warsztatu I zawarto w załączniku 4, zaś warsztatu II – w załączniku 5.

Proponowany przebieg zajęć pozwoli uruchomić proces grupowy ważny na dalszych etapach pracy tej sieci.

3. Profil ucznia niedostosowanego społecznie – prelekcja

(ok. 45 minut)

Po długiej sesji warsztatowej powinna nastąpić część wykładowa lub prelekcja na temat profilu ucznia niedostosowanego społecznie. Osoba prowadząca ten moduł tematyczny powinna uczestniczyć w całości warsztatów, skrupulatnie notować oraz zbierać informacje i uwagi uczestników. W trakcie warsztatów powstaje profil, o którym mowa
w tytule modułu, jest on jednak bardzo „rozproszony”.

Prowadzący prelekcję ma zatem za zadanie w ciągu ok. 40 minut „narysować” taki profil. Oczywiste jest, że nie da się stworzyć „modelowego obrazu” ucznia niedostosowanego społecznie. Ważne jest, aby uczestnicy, kończąc zajęcia, poczuli, że cel został osiągnięty: przyjęta na wstępie definicja (lub zbiór definicji) rzeczywiście ma wymiar praktyczny – powstało „narzędzie” (profil), za którego pomocą łatwiej będzie można dokonać diagnozy niedostosowania społecznego (lub się do niej przygotować)
w swoim środowisku szkolnym.

4. Podsumowanie spotkania

 (ok. 30 minut)

Przygotowanie wstępnej listy do wieloskładnikowej oceny poziomu funkcjonowania ucznia – diagnoza funkcjonalna.

5. Przygotowanie wytycznych do wieloskładnikowej oceny poziomu funkcjonowania ucznia.

Uczestnicy wspólnie z moderatorem zastanawiają się, jakie czynniki należy uwzględnić, aby określić poziom funkcjonowania ucznia w wybranych sferach rozwojowych (biopsychospołecznych).

Potrzebne materiały, pomoce

• Sprzęt do wyświetlania prezentacji multimedialnej, sala komputerowa, materiały do prowadzenia warsztatów: 2 stojaki, sznurki, klamerki, kartki, materiały piśmiennicze, odpowiednio przygotowana sala.
• Załączniki 2-5.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Od teorii do praktyki: diagnoza funkcjonalna.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Aktywność 1. Opracowanie wskaźników do oceny poziomu funkcjonowania ucznia w klasie – praca na platformie

Spotkanie stacjonarne zakończyło się opracowaniem wstępnej listy czynników/wskaźników niezbędnych do przeprowadzenia diagnozy funkcjonalnej.

Celem tej aktywności jest przede wszystkim zaznajomienie się ze specyfiką diagnozy niedostosowania społecznego oraz z narzędziami stosowanymi przez poradnie psychologiczno‑pedagogiczne, przeprowadzające badania oraz wydające orzeczenia, na bazie których planuje się pracę z uczniem niedostosowanym społecznie lub zagrożonym niedostosowaniem  społecznym.

W ramach pracy na platformie rekomenduje się:

• stworzenie uszczegółowionej listy kryteriów niedostosowania społecznego [np. na podstawie tabeli nr 2 zawartej w artykule E. Wysockiej Wybrane problemy diagnozy niedostosowania społecznego – obszary, modele, zasady i sposoby rozpoznania zjawiska (Nowak, 2006, s. 10–11);
• opracowanie planu przebiegu diagnozy.

Załącznik 6 – model do opracowania diagnostyki.

Załącznik 7 – lista narzędzi diagnostycznych najczęściej stosowanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne.

Aktywność 2. Przeprowadzenie diagnozy funkcjonalnej – ustalenie poziomu funkcjonowania ucznia w odniesieniu do wieku rozwojowego

Uczestnicy sieci wybierają model,  czyli sposób przeprowadzenia diagnozy uczniów. Autor rekomenduje, aby każdy z uczestników zajął się wybranym obszarem diagnostycznym.

Wieloaspektowa diagnoza funkcjonalna prowadzona przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne obejmuje zwykle:

• ocenę poziomu inteligencji,
• diagnozę funkcji psychicznych,
• diagnozę osobowości, w tym czynników ryzyka,
• diagnozę pedagogiczną,
• diagnozę lekarzy specjalistów (opinia ta jest niezbędna),
• diagnozę funkcjonowania społecznego,
• diagnozę środowiska rodzinnego,
• opinię nauczycieli (na podstawie obserwacji).

Rekomenduje się, aby uczestnicy skupili się na:

• diagnozie pedagogicznej,
• diagnozie funkcjonowania społecznego.

Aktywność 3. Przeprowadzenie diagnozy pozycji ucznia w grupie rówieśniczej

W wyniku pracy zespołowej (na platformie) oraz pracy indywidualnej powstały materiały, za pomocą których można przeprowadzić diagnozę (lub jej element). W ramach tej aktywności proponuje się prowadzenie badań pedagogicznych nad zjawiskiem niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznym. Najważniejszym celem tej aktywności jest praktyczne wykorzystanie narzędzi służących diagnozie oraz konsultowanie na bieżąco z innymi uczestnikami swoich spostrzeżeń badawczych.

Może się okazać, że w szkole nie ma uczniów posiadających orzeczenie poradni, wówczas narzędzia należy wykorzystać w odniesieniu do sformułowanego problemu badawczego (np. badanie pojawiających się symptomów, które wskazują na ZNS/NS).

Aktywność 4. Analiza porównawcza danych

Jeśli uczestnicy podejdą rzetelnie do prowadzenia badań pedagogicznych, powstanie bogaty materiał, który należałoby wspólnie omówić. Rekomenduje się, aby w 2–3 szkołach odbyły się minikonferencje, podczas których nauczyciele zaprezentują wyniki swoich badań/obserwacji oraz przedyskutują celowość i efektywność zastosowanej diagnostyki NS i ZNS.

Bibliografia do spotkania:

Brzezińska A., 2003, Portrety psychologiczne człowieka. Jak zmienia się człowiek w ciągu życia?, „Remedium” nr 4 (122)

Jurak K., Szerszeń S., (2010), Problemy resocjalizacji nieletnich, Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, s. 21 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://pu.wsptwp.eu

Kuberska-Gaca K., Gaca A., (1986), Profilaktyka niedostosowania społecznego w szkole, Warszawa: WSiP.

Marek-Ruka M., (1976), Niepowodzenia szkolne a niedostosowanie społeczne młodzieży, Warszawa: Nasza Księgarnia.

Nowak A. (red.), „Chowanna” t. 2(27), Resocjalizacja młodzieży niedostosowanej społecznie – wybrane konteksty; [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.chowanna.us.edu.pl

Pospiszyl I., (2000), Nieprzystosowanie społeczne, [w:] Woynarowska B., Zdrowie i szkoła, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie, s. 202–209.

Pospiszyl K., Żabczyńska E., (1985), Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie, wyd. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Pytka L., (2005), Pedagogika resocjalizacyjna: wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa: Wydawnictwo APS im. Marii Grzegorzewskiej, s. 82–115.

Skorny Z., (1976), Analiza pojęcia społeczne dostosowanie i niedostosowanie, „Prace Psychologiczne” t. V, s. 21–38.

Szałański J., (1995), Przejawy i rozmiary niedostosowania społecznego uczniów szkół podstawowych, [w:] Sołtysiak T., Zjawiska patologii, Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, s. 75–95.

Urban B., (2001), Pedagogika osób niedostosowanych społecznie, [w:] Dycik W. (red.), Pedagogika specjalna, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 301–310.

Urban B., (2005), Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych, Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 21–22.

Bibliografia samokształceniowa:

Czapiński J., Panek T., (2004), Diagnoza społeczna 2003. Warunki i jakość życia Polaków, Warszawa: Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.

Czapów C., (1978), Wychowanie resocjalizujące. Elementy metodyki i diagnozy, Warszawa: PWN.

Diagnozowanie niedostosowania społecznego nieletnich w RODK, (2001), Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

ICD 10 Klasyfikacja psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków–Warszawa.

Kelly E.L., (1995), Diagnozowanie w psychologii – sytuacja obecna i perspektywy, [w:] Paluchowski J. (red.), Testowanie a ocena kliniczna. Wybrane problemy, Warszawa: PTP.

Kot A., (2001), Nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży ze środowiska małomiasteczkowego, „Opieka – Wychowanie – Terapia” nr 3, s. 5–8.

Krajewska A., (2004), Niedostosowanie w szkole jako skutek zaburzonej relacji interpersonalnej, „Problemy Opiekuńczo-wychowawcze” nr 9, s. 3–11.

Malorny I., (2008), Lokalna sieć wsparcia i profilaktyka wobec zjawiska niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży na przykładzie miasta Bytom – tabele 1–4 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://sbc.org.pl

Miłkowska-Olejniczak G., (2003), Niedostosowanie społeczne uczniów gimnazjum jako problem współczesnej szkoły (na przykładzie wybranych placówek), „Edukacja” nr 4, s. 77–87.

Obuchowska I., (1997), Diagnoza psychologiczna w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, „Problemy Poradnictwa Psychologiczno-pedagogicznego” nr 2.

Strykowska J., (2005), Czynniki wpływające na poziom niedostosowania społecznego dzieci w młodszym wieku szkolnym, „Szkoła Specjalna” nr 4, s. 262–270.

Uwagi

Rekomenduje się, aby wykład wprowadzający przeprowadziła osoba zajmująca się na co dzień diagnozowaniem lub pracami badawczymi z zakresu niedostosowania społecznego (np. pracownik poradni psychologiczno-pedagogicznej lub uczelni wyższej).

Spotkanie 2.

                                                                              Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Uczeń niedostosowany społecznie w kontekście życia szkoły.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

1. Funkcjonowanie grupy rówieśniczej (proces grupowy, role grupowe, stygmatyzacja, rezylienacja, trójkąt: ofiara–sprawca–obserwator) – wykład z elementami dyskusji (ok. 60 minut).

Jest wiele czynników socjalizacji, z czego do najważniejszych zalicza się: dom rodzinny i szkołę. Dla nastolatka, który idzie do gimnazjum, grupa rówieśnicza to przede wszystkim koledzy i koleżanki w klasie – w podobnym wieku, na podobnym poziomie rozwoju fizycznego i psychicznego, o wspólnych upodobaniach, zainteresowaniach. Poza klasą szkolną uczeń gimnazjum funkcjonuje też w różnych grupach rówieśniczych, w skład których wchodzą najczęściej koledzy i koleżanki ze szkoły podstawowej oraz najbliższego otoczenia (osiedla, ulicy, itd.).

Struktura grupy klasowej (jak każdej innej grupy) kształtuje się stopniowo, również przepisy i normy współżycia rozwijają się przez dłuższy czas. Grupa daje przede wszystkim poczucie przynależności do większego zespołu.

Grupa to także nauka komunikacji i życia społecznego. Klasa (lub grupa nieformalna, np. podwórkowa), jak każda inna grupa społeczna, pełni wiele różnorodnych funkcji. Według B. Misztal (1974, s. 77) są to:

• tworzenie systemu norm moralnych; 
• zaspokajanie potrzeby przynależności i społecznego uczestnictwa; 
• wprowadzanie młodzieży w proces wykonywania dorosłych ról społecznych; 
• pośredniczenie w zakresie przyswajania przez młodzież schematów społecznej struktury i nierówności, norm i wartości regulujących zasady współżycia społecznego oraz dopuszczalnych odchyleń wzorów zachowania uznawanych za normalne; 
• przygotowywanie do bycia podmiotem społecznej kontroli zachowania oraz wiążącymi się z tym nagrodami i karami społecznymi.

Wykład rozpoczynający drugie spotkanie ma przypomnieć wiadomości
z zakresu funkcjonowania grup (klasy oraz grup nieformalnych). Szczególnie należy zwrócić uwagę na symptomy nieumiejętności dostosowania się niektórych uczniów do norm i wymagań panujących w klasie, poprawne funkcjonowanie w środowisku szkolnym, a także na wskazanie tych czynników zachodzących w grupie, które powodują, że dana jednostka nie umie odnaleźć w niej swojego

miejsca. Propozycję planu wykładu zawiera załącznik 8.

Rekomenduje się, aby wykład został poprowadzony przez zespół składający się z nauczyciela, pedagoga/psychologa szkolnego oraz pracownika poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Wykład, oprócz swojej typowej dla tej metody formy przekazu, powinien uwzględniać dyskusję (ok. 15 minut), w czasie której uczestnicy będą mogli odnieść się do prezentowanych tez, opisów sytuacji oraz własnych doświadczeń.

2. Analiza objawów społecznego niedostosowania „łatwych” do obserwacji w szkole – ćwiczenia warsztatowe (ok. 90 minut).

Celem tego warsztatu jest nabycie umiejętności sprawnej obserwacji „typowych” objawów niedostosowania społecznego (każdego z osobna) i ich analiza.

Lista objawów rekomendowanych do analizy: frekwencja/absencja; wyniki/postępy w nauce; nieposłuszeństwo; konflikty w kontaktach społecznych; kłamstwo; zaburzenia koncentracji; kradzieże; agresja; lękliwość; używanie środków psychoaktywnych; inne (wskazane przez uczestników).

Powyższa lista została opracowana na podstawie objawów społecznego niedostosowania wg O. Lipkowskiego (1980, s. 100–118) i należy ją traktować jedynie jako propozycję. Koordynator sieci (lub inna osoba prowadząca warsztat) powinien jednak zwrócić uwagę na wskazane wyżej objawy niedostosowania społecznego, gdyż są one łatwo obserwowalne w środowisku szkolnym.

Dostosowywanie jest procesem ciągłym, wielostronnym i wymagającym aktywnej postawy. Niedostosowanie społeczne nie jest przeciwieństwem dostosowania! Nauczyciel musi zgromadzić wiele obserwacji, aby rozpocząć diagnozę niedostosowania społecznego. F. McKinney (1961) zwraca uwagę na rolę czynników psychologicznych, które należy traktować na równi
z socjologicznymi.

Szczegóły dotyczące sposobu przeprowadzenia warsztatów zawarte są
w załączniku 9.

3. Pozaszkolne życie ucznia niedostosowanego społecznie – projekcja i analiza filmu (filmów) przygotowanego przez uczniów (ok. 45 minut).

Proponuje się, aby dyskusję nad pozaszkolnym życiem gimnazjalistów przeprowadzić w nietypowy sposób – poprzez analizę wypowiedzi uczniowskich. W tym celu jeden lub kilku uczestników może odpowiednio wcześniej zaproponować uczniom wykonanie projektu edukacyjnego, w efekcie którego powstanie film (reportaż) dotyczący sposobów spędzania czasu wolnego przez gimnazjalistów. Jeśli prezentacja filmu nie będzie możliwa (np. brak zgody na upublicznienie materiału) wówczas przedmiotem tej aktywności będzie analiza wypowiedzi uczniów oraz materiałów źródłowych.

Celem tej aktywności jest poznanie rzeczywistych form spędzania wolnego czasu przez uczniów. Uzupełnieniem dyskusji może być przegląd i analiza materiałów źródłowych. Propozycja projektu edukacyjnego będzie ważnym elementem doskonalenia – wykorzystania metody projektu w pracy z grupą uczniów (klasą szkolną).

4. Kontekst relacji ucznia niedostosowanego społecznie z dorosłymi (rodzicami/nauczycielami) – prelekcja (ok. 30 minut).

Ze względu na ograniczony czas spotkania nie da się omówić wszystkich aspektów relacji ucznia niedostosowanego społecznie z osobami dorosłymi (nauczycielami/rodzicami). Autor proponuje, aby w wyznaczonym czasie (45 minut) zaprezentować uczestnikom skrót informacji zawartych w materiale autorstwa E. Bąk pt. Nie każdy problem to dramat – nastolatek w szkole.

W pierwszej części prelekcji warto pokazać, w jaki sposób konwencja analityczno-grupowa pozwala nauczycielom wychowawcom odkrywać i rozumieć nieświadome procesy, które zachodzą w grupach, oraz zaprezentować postulowane przez nią perspektywy: ucznia, nauczyciela, klasy, szkoły.

W drugiej części prelegent może omówić przykłady Moniki i Bartka (z proponowanego tekstu) lub wskazać przykłady, z którymi sam się spotkał w swojej pracy.

Na zakończenie spotkania rekomenduje się, aby uczestnicy usiedli w kręgu i przedyskutowali, w jaki sposób będą pracować na platformie internetowej pomiędzy spotkaniami oraz jak będą rozwijać (łączyć) zawiązane na poprzednich spotkaniach mikrosieci współpracy.

Potrzebne materiały, pomoce

• Odpowiednio wyposażona sala, audytoryjny układ siedzeń z możliwością zmiany ustawienia krzeseł do dyskusji, duże arkusze papieru (np. flipczarty), kartki papieru A4, pisaki, farby, kleje, taśmy i inne materiały biurowe (wg potrzeb prowadzącego), sprzęt umożliwiający projekcję filmów lub odsłuchanie nagrań.
• Załącznik 9.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Od teorii do praktyki: metody pracy z uczniami niedostosowanym społecznie w kontekście życia szkoły.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Aktywność 1. Praca zespołowa na platformie – opracowanie planów pracy z uczniami

Planuje się, że uczestnicy sieci zgodnie z założeniem „od teorii do praktyki” zrealizują trzy podstawowe aktywności:

• zastanowią się i przedyskutują z innymi nauczycielami, jak funkcjonuje konkretny, wybrany uczeń w środowisku szkolnym;
• przeprowadzą zajęcia (np. lekcję wychowawczą, warsztat lub projekt edukacyjny) dotyczące radzenia sobie z sytuacjami trudnymi lub z wykorzystaniem elementów socjoterapii (w zależności od potrzeb klasy i uczestnika sieci);
• nawiążą współpracę z rodzicami lub zespołem kuratorskim dla nieletnich (w zależności od potrzeb).

W opinii autora kluczową rolę w planowaniu ww. form pracy powinno pełnić pierwsze zadanie, którego celem jest diagnoza konkretnych potrzeb uczestników.

Komentarz: grupa dokonuje wyboru przypadków do analizy. Jest to ważne, gdyż inaczej będzie planowana praca z uczniem z niedostosowaniem społecznym (NS) lub zagrożonym niedostosowaniem społecznym (ZNS) – jeśli jest to np. uczeń neurotyczny, a inaczej, gdy dominującym objawem NS lub ZNS jest agresja i uczeń wchodzi w konflikt z prawem. Jeszcze inną formę pracy przyjmą zajęcia o charakterze profilaktycznym (np. w przypadku uczestników, którzy jedynie orzekają o pewnych problemach uczniów
z zakresu NS lub ZNS na podstawie pojedynczych symptomów).

Drugim celem tego zadania jest opracowanie planów kolejnych aktywności. Rekomenduje się, aby uczestnicy utworzyli w tym celu mniejsze zespoły,
w ramach których przygotują plany działania i przekażą konkretne propozycje metodyczne.

Po tym etapie powinna odbyć się wideokonferencja (poprzedzona dyskusją na platformie), w czasie której uszczegółowione zostaną scenariusze aktywności i zasady komunikacji w zespole.

Aktywność 2. Praca nad konkretnym wybranym przypadkiem  niedostosowania społecznego – analiza przypadku.

Uczestnik koncentruje się na pomocy jednostce, zbiera wiedzę o wybranym uczniu oraz planuje działania (edukacyjne, terapeutyczne, interwencyjne itd. – w zależności od przypadku).

Rekomendowane przez autora metody działań w pracy z uczniem to:

• metoda kontraktu,
• metoda informacyjna (pozwolenie na zrozumienie sytuacji, w której się uczeń znajduje),
• interwencja,
• ingerencja,
• mediacja (gdy uczeń jest z kimś w sporze).

Aktywność 3. Praca z grupą – klasą szkolną (groupwork).

Opracowanie metod pracy z grupą, w której znajduje się uczeń analizowany w poprzedniej aktywności.

Rekomendowane przez autora metody pracy z grupą:

• grupowe zajęcia profilaktyczne,
• grupowe zajęcia terapeutyczne,
• metody z wykorzystaniem elementów socjoterapii,
• klasowe korepetycje (uczymy się od siebie).

Aktywność 4. Praca z „zapleczem środowiskowym” (network).

Rekomendowane przez autora metody pracy to:

• spotkanie z rodzicami ucznia z orzeczeniem o NS/ZNS,
• warsztaty profilaktyczne dla rodziców,

Aktywność 5. Wideokonferencja pt. Mocne i słabe strony mojej pracy w zakresie działań profilaktyczno-wspierających.

Podsumowaniem pracy poszczególnych uczestników tej sieci ma być wideokonferencja, której głównym celem jest przeprowadzenie mikroewaluacji podjętych działań oraz wymiana doświadczeń. Bardzo ważną rolę pełni koordynator, który musi mieć stały kontakt ze wszystkimi uczestnikami

i kierować rozmową (pod względem technicznym i merytorycznym).

Proponuje się, aby po wideokonferencji uczestnicy dokonali opisu metod
i form pracy (uwzględniając dobre i słabe strony), zaś powstałe materiały umieścili na platformie internetowej, tworząc swoisty „bank zasobów internetowych”.

Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że Ośrodek Rozwoju Edukacji
w Warszawie prowadzi Bank Dobrych Praktyk^[2], gdzie także można opublikować swoje opisy.

Bibliografia do spotkania:

Bąk E., Nie każdy problem to dramat – nastolatek w szkole, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Jakubowska B., Jakubowski J. (red.), (1987), Ja i inni, Warszawa: WSiP.

Jarosz E., Wysocka E., (2006), Diagnoza psychopedagogiczna: podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Lipkowski O., (1980), Resocjalizacja, Warszawa: WSiP, s. 100–118.

McKinney F. (1961) Psychology of personal adjustment, New York

Misztal B., (1974), Grupy rówieśnicze młodzieży, Wrocław: Ossolineum.

Tyszkowa M., (1986), Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych, Warszawa: PWN.

Bibliografia samokształceniowa:

Fidelus A., (2008), Fenomenologiczna metoda pracy z młodzieżą nieprzystosowaną społecznie, „Nowa Szkoła” nr 3, s. 22–27.

Grabiec M., (2004), Profilaktyka niedostosowania społecznego w szkole, „Problemy Opiekuńczo-wychowawcze” nr 7, s. 41–44.

Jurczyk M., (2007), Dogoterapia w wychowaniu osób nieprzystosowanych społecznie, „Opieka – Wychowanie – Terapia” nr 3–4, s. 37–38.

Mielczarek J., (2003), Próba korekty zachowania ucznia, „Problemy Opiekuńczo-wychowawcze” nr 7, s. 48–50.

Mierzwa A., (2004), Socjoterapia w pracy z młodzieżą niedostosowaną społecznie, „Problemy Opiekuńczo‑wychowawcze” nr 1, s. 32–34.

Uwagi

Rekomenduje się, aby w okresie poprzedzającym spotkanie zaproponować uczniom wykonanie projektu edukacyjnego pt. „Życie pozaszkolne ucznia gimnazjum”, w ramach którego powstanie krótki materiał filmowy (np. reportaż).

Po uzyskaniu zgód rodziców/prawnych opiekunów materiał filmowy będzie mógł być wykorzystany do projekcji w ramach spotkania stacjonarnego i poddany analizie w kontekście tematyki tego spotkania. W opinii autora proponowana forma będzie przydatna nie tylko w ramach doskonalenia. Przede wszystkim stanowi ona dobry przykład pracy z klasą (grupą szkolną).

Spotkanie 3.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Relacja nauczyciel-uczeń. Jak znaleźć wspólny język?

Opis przebiegu
(działania, zadania)

1. Indywidualny plan edukacyjno-terapeutyczny (IPET) kluczem do dobrej komunikacji – prelekcja wprowadzająca do tematyki głównej spotkania (ok. 45 minut).

Najważniejszym celem tego spotkania jest omówienie sposobów komunikacji z uczniami niedostosowanymi społecznie/zagrożonymi niedostosowaniem społecznym, a także z klasą, rodzicami i nauczycielami
w odniesieniu do problemów, które wiążą się z tematyką sieci. Planuje się, że uczestnicy sieci będą doskonalić niektóre umiejętności z zakresu komunikacji interpersonalnej.

Pierwszy moduł, zgodnie z przyjętą wcześniej konwencją, rozpoczyna prelekcja prowadzona przez jednego lub dwóch uczestników sieci.

Uczeń niedostosowany społecznie lub zagrożony niedostosowaniem społecznym uzyskuje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego na mocy decyzji zespołu orzekającego, działającego w poradni psychologiczno-pedagogicznej. W orzeczeniu zawarte są diagnoza, zalecenia i uzasadnienie, a także:

• warunki realizacji potrzeb edukacyjnych,
• formy stymulacji, terapii, usprawniania, rozwijania potencjalnych możliwości i mocnych stron ucznia,
• rekomendacje dotyczące najkorzystniejszych form kształcenia specjalnego.

Celem pracy pedagogicznej nauczycieli z uczniem NS/ZNS jest doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społecznego,
a następnie kształtowanie cech zachowania i osobowości, gwarantujących optymalne uspołecznienie i sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie, którego normy i wartości uczeń będzie respektować. Opis wszystkich zadań, jakie w związku z tym chce realizować szkoła, umieszcza się w dokumencie określanym skrótowo jako IPET. W tym kontekście uczestnicy analizują dokument i zastanawiają się, jakie dobrać narzędzia komunikacyjne w pracy z uczniem.

Zadaniem osób prowadzących prelekcję jest pokazanie na konkretnych przykładach IPET-ów, że zaplanowane narzędzia mogą stanowić klucz do sprawnej i efektywnej komunikacji z uczniem NS/ZNS i jego otoczeniem środowiskowym. Prelegenci mają zatem przedstawić „łączność” między zapisami zawartymi w IPET-ach a najlepszymi, z ich punktu widzenia, formami komunikacji, np.:

• stosowanie strategii biernego słuchania,
• stosowanie „słów zapraszających” do rozmowy,
• odpowiedzi potakujące,
• aktywne słuchanie.

Dobrze jeśli zaprezentowane zostaną przykłady blokad w komunikacji interpersonalnej (np. wyjaśnianie, które przechodzi w moralizatorstwo, osądzanie itd.).

Na etapie planowania prelekcji trzeba uwzględnić różne rodzaje IPET-ów (które są zależne od diagnoz) i różne sposoby komunikacji (gdyż w inny sposób komunikuje się z uczniem, który jest agresywny albo notorycznie wagaruje, a inaczej z „introwertycznym indywidualistą”).

Na pewno dla prelegentów nie będzie to łatwe zadanie, ale wartościowe dla uczestników sieci. Umiejętność dobierania form komunikacji do diagnozowanych problemów i zadań pedagogicznych (które są opisane
w IPET) nie jest popularne, ani wystarczająco dobrze opisane.

Prelekcję kończy wspólna dyskusja nad doborem właściwych narzędzi komunikacyjnych i intuicji pedagogicznej nauczycieli.

2. Indywidualizacja pracy z uczniem, np. uczniów zdolnych niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym – dyskusja i ćwiczenia warsztatowe (ok. 60 minut).

Przywykło się identyfikować niedostosowanie społeczne z uczniami „problemowymi”, którzy często pochodzą z zaniedbanych środowisk. Doświadczenie pokazuje, że tak rzeczywiście jest, ale pewne symptomy niedostosowania społecznego wykazują również uczniowie bardzo zdolni znacznie wykraczający poza możliwości intelektualne swoich równolatków.

1. Knopik (2014) w publikacji pt. Czas wolny... od nudy. Zrównoważony rozwój uczniów zdolnych w ramach zajęć pozalekcyjnych pisze, że „idea równowagi psychicznej i fizycznej jest istotnym postulatem w procesie wspierania uczniów zdolnych. Często wybitne zdolności poznawcze i silna koncentracja zarówno rodziców, jak i nauczycieli na ich rozwijaniu powodują, że takie obszary, jak sprawność fizyczna, kontakty społeczne, inteligencja emocjonalna i intrapersonalna (rozumienie siebie i swoich zachowań), kreatywność zaczynają funkcjonować znacznie poniżej możliwości dziecka, co uniemożliwia pełnię jego rozwoju (zrezygnowanie
   z trenowania danej umiejętności w krytycznym dla niej okresie rozwojowym kosztem fiksacji na wspomaganiu inteligencji skutkuje prawdopodobnym deficytem o charakterze chronicznym)”.

Celem drugiej aktywności jest:

• wskazanie tych obszarów w rozwoju uczniów zdolnych, których zaniedbywanie może skutkować ich alienacją i marginalizacją ich roli w grupie;
• analizowanie: scenariuszy zabaw, gier i ćwiczeń dla uczniów zdolnych w ramach zajęć pozalekcyjnych; konspektów spotkań z rodzicami; scenariuszy zabaw i gier rodzinnych (przedstawianych rodzicom do wykorzystania);
• dobranie środków komunikacji do proponowanych form pracy z uczniami i rodzicami uczniów zdolnych.

Rekomenduje się, aby tę część spotkania poprowadzili uczestnicy sieci (2–3 osoby), którzy mają doświadczenie w pracy z uczniami zdolnymi.

Inspiracją do ćwiczeń warsztatowych może być ww. poradnik T. Knopika (2014, s. 52–81), w szczególności scenariusze zajęć dotyczące sposóbów walki z nudą.

3. Komunikacja z uczniami – warsztaty (ok. 120 minut)

Badania amerykańskiego psychologa D. Pelza z lat 50. XX wieku pokazały, że każdy styl zarządzania zespołem ludzkim może być potencjalnie efektywny, ale tylko w sytuacji, gdy „przywódca” (np. kierownik, lider) ma silne relacje ze swoimi przełożonymi. Badacz wykazał, że autorytet wobec podwładnych zależy od siły relacji z przełożonymi. Ta zależność nosi miano efektu Pelza.

Proponowane przez autora warsztaty mają za zadanie pogłębić refleksję uczestników sieci – nauczycieli, wychowawców, pedagogów, psychologów – nad tym, jak jeszcze można rozumieć autorytet oraz w jakim stopniu siła relacji nauczyciel – uczeń pozwala przezwyciężyć problemy powiązane z niedostosowaniem społecznym, a w szczególności z zachowaniami agresywnymi.

Proponuje się, aby warsztat rozpoczął się od dyskusji wprowadzającej (ok. 10–15 minut), którą zainicjuje następująca teza: Wielu współczesnych badaczy zwraca uwagę na to, że autorytet nauczyciela jest ważnym czynnikiem chroniącym przed agresją.

Propozycje pytań do dyskusji:

• W jaki sposób nauczyciele wspierają uczniów w prawidłowym rozwoju fizycznym i psychospołecznym?
• W jaki sposób nauczyciele mogą wspierać prawidłowy rozwój społeczny?
• Jakich kompetencji społecznych potrzebują współcześni uczniowie?
• Jak nauczyciele mogą im pomóc w rozwijaniu tych kompetencji?

Dzięki dobrze przeprowadzonej dyskusji uczestnicy spotkania połączą pojęcie autorytetu z kompetencjami zawodowymi (szczególnie tymi, które służą rozwiązaniu problemów agresji i przemocy w szkole).

Warsztat nr 1. Rola autorytetu nauczycieli w przeciwdziałaniu agresji
i przemocy w szkole (ok. 50 minut)

Proponowany scenariusz warsztatu (załącznik 10) został opracowany na podstawie publikacji A. Borkowskiej, J. Szymańskiej i M. Witkowskiej pt. Przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole. Celem warsztatu jest uświadomienie roli, jaką pełnią nauczyciele i  ich autorytet
w przeciwdziałaniu agresji i przemocy w szkole.

Warsztat nr 2 Kompetencje nauczyciela w interwencji (ok. 50 minut)

Pojęcie kompetencji zawodowych prawdopodobnie po raz pierwszy pojawiło się w naukach o zarządzaniu, a dokładnie w dyskusjach nad źródłami efektywności pracowników. Przyjmując przez analogię założenie, że pewne cechy pracownika determinują nie tylko rodzaj działalności zawodowej, lecz także ewentualny sukces bądź porażkę, możemy wnioskować, że istnieje zestaw umiejętności nauczyciela, który odgrywa znaczącą rolę w profilaktyce niedostosowania społecznego,
a w szczególności w profilaktyce przemocy i agresji.

W tym celu proponuje się, aby warsztat rozpoczęła dyskusja nad zestawem umiejętności/cech nauczyciela przydatnych w eliminowaniu zjawiska agresji i przemocy w szkole. W toku dyskusji powstanie prawdopodobnie długa lista umiejętności/cech. Wszystkie pomysły warto zapisać na tablicy, a potem  uporządkować, np.:

Przykład:

Po przeprowadzonej krótkiej dyskusji rekomenduje się przeprowadzenie warsztatu wg scenariusza zaproponowanego w załączniku 11.

Ze względu na specyfikę tego warsztatu warto, aby został on przeprowadzony przez specjalistę ds. komunikacji interpersonalnej (np. psychologa społecznego).

4. Co działa w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej? – projekcja wykładu
   Pyżalskiego (22 minuty) i jego analiza (ok. 60 minut)^[3]

Film z udziałem J. Pyżalskiego porusza wiele istotnych kwestii dotyczących „koordynacyjnej” roli nauczyciela wychowawcy. Proponowane w załączeniu zadania mają na celu skłonienie uczestników do przeprowadzenia autoewaluacji pracy wychowawczej z klasą oraz zachęcić do zastosowania form pracy  zespołowej z klasą i innymi nauczycielami.

Załącznik 12

Potrzebne materiały, pomoce

• Sala przygotowana do prowadzenia prelekcji, wyposażenie w sprzęt do prezentacji i projekcji filmu, kilka egzemplarzy publikacji T. Knopika pt. Czas wolny... od nudy. Zrównoważony rozwój uczniów zdolnych
  w ramach zajęć pozalekcyjnych, flipczarty, pisaki, klej, nożyczki itd., praca w sali z możliwością zmiany ustawienia stołów i krzeseł, wydruki kart pracy, materiały piśmiennicze, przykładowe IPET-y.
• Załączniki 10-12.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Od teorii do praktyki: zapobieganie niepowodzeniom w szkole.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Aktywność 1. Szkolny model wsparcia nauczyciela i ucznia
 z zastosowaniem elementów psychologii bohatera

Propozycja zawarta w tym module tematycznym dotyczy zastosowania psychologii bohaterstwa wg koncepcji P.G. Zimbardo zawartej w Projekcie Bohaterskiej Wyobraźni^[4] (z ang. Heroic Imagination Project), który od
2014 r. zaczął funkcjonować w Polsce. Celem tej aktywności jest opracowanie przez uczestników sieci modelu wsparcia nauczyciela i ucznia wykorzystującego

elementy psychologii bohaterstwa w profilaktyce niedostosowania społecznego. Uczestnicy powinni zapoznać się z materiałami (samokształcenie), a następnie, w ramach prac na platformie, wypracować modele, które będą służyły nauczycielom w ich pracy wychowawczej.

Zaleca się, aby uczestnicy, konstruując modele, skupili się na tym, aby w ich szkołach udało się upowszechnić ideę bohaterskiej wyobraźni, a zatem wyobraźni, która pozwala człowiekowi podejmować nieprzeciętne działania chroniące dobro, zdrowie i bezpieczeństwo innych ludzi oraz swoje własne, przez co udaje się zapobiegać przemocy, agresji oraz niwelować skutki

niedostosowania społecznego (profilaktyka).

Utworzony model wsparcia nauczyciela będzie narzędziem aktywizacji nauczycieli do prowadzenia skuteczniejszych i efektywniejszych działań
z zakresu profilaktyki niedostosowania społecznego w wybranym obszarze działań.

Modele te mogą być tworzone, np. w oparciu o przykłady dobrych praktyk, wśród których mogą się pojawić następujące:

• Projekt „Zwykły bohater”^[5]
• Projekt zielonych ogródków na Bronksie^[6]

Przyjęto założenie, że wykorzystanie modeli opartych na koncepcji psychologii bohaterstwa przyczyni się do ograniczenia wykluczania społecznego, przejawów braku zaangażowania, konformizmu i uprzedzeń – uczniowie zaczną zastępować je empatycznym współodczuwaniem oraz działaniami wspierającymi prospołeczne i zaangażowane postawy. Dowodzą tego badania amerykańskie oraz doświadczenia różnych ośrodków –
w Polsce Ośrodka Zimbardo^[7].

Aktywność 2. Szkolna Pomocy Koleżeńska (SzPaK) jako projekt dla zespołu nauczycieli danej klasy

Zapobieganie niepowodzeniom szkolnym powinno zawsze opierać się na pomocy uczniowskiej. Jest to też jedno z wymagań Państwa zapisane
w rozporządzeniu Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 roku w sprawie wymagań wobec szkół i placówek oświatowych; Dz. U. 2015, poz. 1214 („Uczniowie uczą się od siebie”).

Celem tej aktywności jest wymiana doświadczeń pomiędzy uczestnikami sieci na temat funkcjonujących w ich szkołach systemów zapobiegania niepowodzeniom szkolnym. Pozwoli to przygotować projekt SzPaK (nazwa zaproponowana przez autora), który pomoże opracować i wdrożyć standardy pracy z uczniem w oparciu o współpracę między rówieśnikami.

Można przyjąć, że projekt SzPaK zostanie opracowany zgodnie z wymogami dotyczącymi prowadzenia projektu edukacyjnego w gimnazjum
i w początkowej (badawczej) fazie będzie ograniczony do np. 1–2 miesięcy. Po tym okresie powinna nastąpić ewaluacja, a następnie wprowadzenie zmian poprawiających jego jakość.

Aktywność 3. Prowadzenie lekcji z zastosowaniem indywidualizacji pracy z uczniami w celu zaspokojenia potrzeb edukacyjnych wszystkich uczniów według modelu Tomlinsona (2000)

Wydaje się, że tematyka indywidualizacji nauczania jest dość obszernie dyskutowana i szeroko stosowana, jednak, jak dowodzą raporty z ewaluacji zewnętrznej szkół przygotowywane w ramach nadzoru pedagogicznego^[8], jest jeszcze sporo to zrobienia w tym zakresie.

Proponuje się, aby każdy z uczestników zapoznał się z artykułem W.F. Morrisona i M. Rizza pt. Indywidualizacja metod pracy z uczniami w celu spełniania potrzeb edukacyjnych wszystkich uczniów i na bazie przedstawionej w nim koncepcji Tomlinsona opracował scenariusz zajęć,
w czasie których będzie się starał spełnić wszystkie wskazówki.

Lekcja prowadzona według opracowanego scenariusza powinna być obserwowana przez innego nauczyciela, którego zadaniem będzie udzielenie informacji zwrotnej.

Aktywność 4. Organizacja spotkania z pracownikami poradni psychologiczno-pedagogicznej w sprawie ewaluacji działań, których celem jest zapobieganie niepowodzeniom szkolnym

Rekomenduje się korzystanie z doświadczeń opisanych przez I. Rodak (2014) w tekście pt. Razem na rzecz ucznia ze SPE – wspieranie szkoły przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.

Bardzo trudno jest dokonywać autoewaluacji działań. Często wydaje się, że skoro pracujemy według jakiegoś modelu/planu, to wyczerpujemy możliwe sposoby pracy. Nie zawsze też czujemy się w pełni odpowiedzialni za efekty tej pracy.

Propozycja organizacji spotkania z zespołem/pracownikami najbliższej poradni psychologiczno-pedagogicznej ma na celu nie tylko zacieśnienie współpracy, ale przede wszystkim uzyskanie fachowej porady przy ewaluacji efektów pracy oraz zapobiegania niepowodzeniom szkolnym. Proponuje się, aby w czasie spotkania ustalono wskaźniki/mierniki sukcesu oraz wskazano narzędzia, które pomagają możliwie obiektywnie ocenić pracę nauczycieli.

Bibliografia do spotkania:

Borkowska A., Szymańska J., Witkowska M., (2012), Przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole. Poradnik dla nauczyciela, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Co działa w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej? – film z udziałem prof. J. Pyżalskiego Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www:ore.edu.pl

Knapp M.L., Hall J.A., (2000), Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich, Wrocław: Astrum.

Knopik T., (2014), Czas wolny… od nudy. Zrównoważony rozwój uczniów zdolnych w ramach zajęć pozalekcyjnych, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Marcinkowska B., (2009a), Konstruowanie programów indywidualnych (cz. I), „Szkoła Specjalna” nr 3.

Marcinkowska B., (2009b), Konstruowanie programów indywidualnych (cz. II), „Szkoła Specjalna” nr 4.

Marcinkowska B., (2011), Indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne – propozycja konstrukcji, [w:] Głodkowska J. (red.), Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole ogólnodostępnej, Warszawa: Wydawnictwo APS.

Nęcki Z., (2005), Komunikacja niewerbalna, [w:] tegoż, Negocjacje w biznesie, Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.

Nęcki Z., (2006), Komunikacja międzyludzka, Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.

Pelz D.C., (1952) Influence: AKey to Effective Leadreship in the First-Line Supervisor, Peronnel Nr 29 s.209-217

Piechowski M., (2012), Rozwój talentu a rozwój osoby [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie:  www.ore.edu.pl

Pilch T., Bauman T., (2001), Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały szkoleniowe część II, (2010), s. 200–224 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stro www.gimnazjum7.rzeszow.pl

Rola B., Dubińska B., Piotrowicz R., (2013), Poznaję i akceptuję siebie i innych, Warszawa: Wydawnictwo Credo.

Rola B., (2007), ABC konstruowania indywidualnych programów edukacyjnych, Warszawa: Wydawnictwo MSCDN.

Stewart J., (2000), (red.), Mosty zamiast murów, Warszawa: PWN.

Trochimiak B., (2011), Konstruowanie narzędzi do prowadzenia diagnozy pedagogicznej, [w:] Głodkowska J. (red.), Uczeń ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi w szkole ogólnodostępnej, Warszawa: Wydawnictwo APS.

Thompson P., (1998), Sposoby komunikacji interpersonalnej, Poznań: Zysk i S-ka.

Zimbardo P.G., Ruch F.L., (1988), Komunikowanie się bez słów, [w:] tychże, Psychologia i życie, Warszawa: PWN.

Bibliografia samokształceniowa:

Morrison W.F., Rizz M., Indywidualizacja metod pracy z uczniami w celu spełniania potrzeb edukacyjnych wszystkich uczniów, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

„Nauczyciel i Szkoła” (2013), nr 2(54) [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://www.wsew.edu.pl

Plewka Cz., Taraszkiewicz M., (2010), Uczymy się uczyć, Szczecin: Pedagogium [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://edutikacja.oeiizk.waw.pl

Rodak I., (2014), Razem na rzecz ucznia ze SPE – wspieranie szkoły przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji TRENDY nr 2 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Spotkanie 4.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Analiza interakcji w grupach rówieśniczych – wybrane aspekty.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Jedno z poprzednich spotkań (spotkanie 2.) w pewnym już zakresie zostało poświęcone funkcjonowaniu ucznia w grupie rówieśniczej, ale wtedy uczestnicy analizowali sytuację pojedynczego ucznia w kontekście grupy
i zachodzących w niej interakcji.

Spotkanie 4. porusza podobną tematykę, ale uwaga uczestników będzie skupiona tym razem na interakcjach zachodzących w grupie i procesach grupowych (m.in. odrzuceniu, które traktowane jest jako jeden z głównych przejawów niedostosowania społecznego).

Głównym celem tego spotkania jest poznanie bardziej szczegółowo mechanizmów w procesach socjalizacji młodzieży oraz nabycie praktycznych umiejętności pracy z grupą (aspekt profilaktyki niedostosowania społecznego).

1. Grupa rówieśnicza jako grupa odniesienia – wykład (ok. 35 minut).

Głównym celem wykładu jest pokazanie grupy rówieśniczej jako specyficznego mikroklimatu społecznego oraz udział klasy – grupy rówieśniczej w socjalizacji młodzieży.

Klasa jako grupa tworzy swoisty mikroklimat. Układ stosunków i zależności panujących między uczniami w klasie związany jest z pełnionymi przez nich rolami społecznymi, ich pozycją, popularnością, a także rangą w hierarchii społecznej. Klasę trzeba też charakteryzować w wymiarze relacji międzyosobowych.

1. Znaniecki (2001, s. 84–86) pisał o grupach w ten sposób: „grupy rówieśnicze pełnią dwojaką funkcję: młodzież wyraża w nich to, czego się nauczyła uczestnicząc w życiu otoczenia dorosłych, przez udział w grupach młodzież rozwija samodzielnie dążenia i osiąga cele, których nie może realizować w innych formach aktywności przed osiągnięciem dojrzałości społecznej

i uznaniem jej pełnoprawnego uczestnictwa w życiu dorosłych. Grupy rówieśnicze stanowią więc naturalną drogę procesu uspołecznienia dzieci
i młodzieży, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego”.

Zagadnienie socjalizacyjnej roli grup rówieśniczych jest niezwykle złożone,
 o czym pisze M. Kokociński (2011) w opracowaniu pt. Rola grupy rówieśniczej w procesie socjalizacji młodzieży. Jego zdaniem „na efekty tego procesu wpływają czynniki związane z kondycją bezpośredniego środowiska młodego człowieka (rodzina, szkoła), czy też czynniki pośrednie, związane ze zmianami systemu społeczno-kulturowego. Wyjaśnienie podejmowanego problemu odbywa

się w kontekście obecnej sytuacji młodego pokolenia, w której normy
i wartości akceptowane w grupach rówieśniczych tworzą antynomie wobec kultury starszej generacji” (Kokociński, 2011, s. 7).

Z tego punktu widzenia osoba prowadząca wykład powinna najpierw nakreślić społeczny obraz współczesnego pokolenia młodzieży (w tym wskazać systemy wartości uznawane przez młodzież, zachowania
w środowisku szkoły czy formy aktywności w czasie wolnym). W kolejnym kroku bardziej szczegółowo należy omówić samo zjawisko socjalizacji,
a w trzecim punkcie rozwinąć zagadnienie statusu w grupie rówieśniczej, aby ostatecznie zarysować pojęcie i rodzaje odrzucenia społecznego, które będzie przedmiotem analiz w kolejnych punktach

spotkania.

Prawidła życia – warsztaty (60 minut)

Podstawą do rozszerzenia tematyki funkcjonowania grupy jest książka Janusza Korczaka pt. Prawidła życia, która porusza wiele ważnych problemów dotyczących życia dziecka w domu, szkole, grupie rówieśniczej. Pomimo warunków i czasów, w jakich powstała książka, ciągle jest aktualna. W ramach proponowanego warsztatu uczestnicy zastanowią się, jaki jest współczesny mikroklimat społeczny polskich gimnazjów, jakie czynniki go warunkują oraz jak kształtują się obecnie procesy socjalizacyjne.

Załącznik 13

2. Niebieskoocy – projekcja filmu oraz dyskusja o mechanizmach odrzucenia (ok. 90 minut).

Film pt. Niebieskoocy (1996, reż. B. Verhaag)^[9] jest często wykorzystywany

w edukacji antydyskryminacyjnej. Podstawowym celem filmu jest wywołanie emocji i skłonienie oglądających do refleksji nad mechanizmami uprzedzeń i dyskryminacji. W kontekście tego spotkania celem jest również wywołanie emocji i zastanowienie się, dlaczego odrzucenie jest przejawem niedostosowania

społecznego.

Rekomenduje się, aby po projekcji filmu przeprowadzić dyskusję. Poniżej znajdują się przykładowe pytania, które mogą służyć do jej poprowadzenia. Oczywiście prowadzący musi wybrać pytania najlepiej pasujące do celów zajęć i potrzeb danej grupy uczestników.

Wprowadzenie: Jane Elliot podkreśla bardzo często, że trzeba się stosować do zasad albo opuścić zajęcia. W szkole także obowiązują zasady, nie ma jednak możliwości wyjścia z lekcji, opuszczenia szkoły w dowolnym momencie. Jedyne co „można”, to „wyłączyć się” (stać się „niedostosowanym” społecznie).

Proponowane pytania do dyskusji:

• Jakie są niepisane zasady w waszej szkole?
• Czy te zasady wymagają od jednych większych, a od innych mniejszych kompromisów?
• W jaki sposób ludzie uczą się niepisanych zasad gry?
• Czy niektóre osoby mają większy/mniejszy dostęp do tworzenia zasad?
• Co się dzieje z osobami, które nie uczą się zasad?
• Czy niektóre osoby, w waszej szkole, wydają się mieć większe szanse na sukces, zrobienie kariery?
• Jak to wpływa na pozostałe osoby? Jaki to ma wpływ na szkołę rozumianą jako „organizm społeczny”?

3. Odrzucenie jako przejaw niedostosowania społecznego – warsztat (45 minut).

Film pt. Niebieskoocy oraz towarzysząca mu dyskusja są dobrym wprowadzeniem do warsztatów, dotyczących odrzucenia jako przejawu niedostosowania społecznego.

Podstawą do przeprowadzenia tego warsztatu jest artykuł B. Urbana (2013, s. 41–53) pt. Odrzucenie rówieśnicze. Etiologia terapii i zasady.

1. Urban zwraca uwagę, że „etiologia odrzucenia jest wieloczynnikowa
   i obejmuje wyróżniające się cechy osobowościowe jednostki, które są negatywnie oceniane przez rówieśników. Szczególnie negatywne oceny grupowe przypisywane są zachowaniom agresywnym, które są najczęściej diagnozowane jako główne przyczyny odrzucenia. Pomiędzy zachowaniami agresywnymi a odrzuceniem zachodzą specyficzne powiązania. Ostateczne skutki odrzucenia są szczególnie niekorzystne dla wykluczonej jednostki i wyrażają się depresją lub przestępczością. Wspólne strategie terapeutyczne ukierunkowane na odrzucenie i agresję oparte są na teorii behawioralno-kognitywnej”. W tym kontekście celem warsztatu jest analiza odrzucenia rówieśniczego traktowanego jako przejaw niedostosowania społecznego. Koordynator powinien też omówić z uczestnikami sposoby wykorzystania filmu Niebieskoocy w ramach profilaktyki

antydyskryminacyjnej.

Wykaz proponowanych ćwiczeń zawarto w załączniku 14.

4. Pomiar socjometryczny w praktyce szkolnej – prelekcja (30 minut).

Pomiar socjometryczny jest metodą pozwalającą na stosunkowo szybkie poznanie wzajemnych oddziaływań zachodzących między poszczególnymi uczniami w klasie. Taki pomiar pozwala określić zachowania i upodobania członków grupy, zdolność grupy do realizacji powierzonych zadań, strukturę społeczną grupy czy też rysujące się w grupie podziały.

Celem prelekcji jest nie tylko prezentacja narzędzi pomiaru socjometrycznego, ile ich analiza.

Wskazane jest, aby prelekcję poprowadził jeden z uczestników, który stosuje narzędzia pomiaru socjometrycznego w swojej pracy. Można też poprosić

o poprowadzenie prelekcji przez socjologa, jeśli grupa uzna to za konieczne.

5. Integracja zespołu klasowego – bank pomysłów (30 minut).

Prelekcja powinna skłonić uczestników do przeprowadzenia testów socjometrycznych oraz ich analizy, a na bazie uzyskanych wyników do projektowania działań, których celem będzie integracja zespołu klasowego. W ramach ostatniej aktywności uczestnicy tworzą schemat do opracowania minibanku pomysłów na zajęcia integrujące klasę. Nie chodzi tu bynajmniej

o wrzucanie wszystkich możliwych pomysłów do jednego banku, ale
o  utworzenie „sekcji”, które będą odzwierciedlały przyjętą w trakcie dyskusji typologię.

Potrzebne materiały, pomoce

• Wydrukowane karty pracy, sprzęt umożliwiający pokaz filmu, kopia filmu Niebieskoocy, flipczarty, pisaki itd., wydrukowane karty pracy, sala przygotowana do prowadzenia prelekcji, a następnie dyskusji (możliwość zmiany ustawienia krzeseł), film pt. Niebieskoocy.
• Załącznik 14.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Od teorii do praktyki: pracuję z klasą, samemu podejmując zespołowe działania.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Aktywność 1. Opracowanie scenariuszy zajęć, których celem jest integracja grupy (klasy) i ich publikacja w formie banku pomysłów (platforma internetowa)

Zachęca się też uczestników do tworzenia pomysłów na aktywności integrujące grupę w czasie konkretnych lekcji przedmiotowych.

Aktywność 2. (do ustalenia szczegółowego z uczestnikami spotkania)

Zaproszenie nauczycieli ze swojej szkoły do obejrzenia filmu Jestem zły (2002, reż. G. Pacek)^[10] i przeprowadzenie dyskusji na temat zawartych w nim tez.

Opis filmu:

„Jestem zły to krótkometrażowy dokument pokazujący świat dzieci zamieszkujących najbiedniejszą dzielnicę stolicy – Pragę. Reżyser filmu zastosował nietypowy zabieg realizacyjny i oddał kamerę w ręce swoich bohaterów, pozwalając im tym samym samodzielnie opowiadać o swoim życiu. Efekt jego pracy jest wstrząsający. Praga i jej mieszkańcy tworzą swoisty mikrokosmos – świat rządzący się własnymi regułami. Świat ten to obskurne podwórka, ciasne mieszkania, w których gnieżdżą się całe kilkupokoleniowe rodziny oraz powszechny alkoholizm i codzienna walka o przetrwanie. 

Nie ulega wątpliwości, że to jedyna rzeczywistość, jaką znają bohaterowie Packa. Niezależnie od wieku, każde z dzieci zetknęło się już z alkoholem i narkotykami. Jest to dla nich oczywiste, tak jak oczywiste jest, że obcych się bije i okrada, a każdy kto pochodzi z innej dzielnicy jest potencjalnym zagrożeniem. Jednocześnie ten brutalny świat wykształcił w dzieciach niewiarygodny spryt i samodzielność. Wiedzą, że aby przeżyć należy albo kraść, albo wynajdować sobie jakiekolwiek źródła utrzymania, w czym również wykazują się dużą fantazją, np. „pomagając" klientom w obsłudze sklepowych wózków. Brak zainteresowania dorosłych sprawia, że dzieci same muszą organizować sobie czas, a rozrywkę (często niebezpieczną) stanowi szara rzeczywistość warszawskich ulic i podwórek, czy choćby przejeżdżające w tunelu pociągi. Imponująca jest przede wszystkim szczerość bohaterów. Reżyser niewątpliwie poświęcił dużo czasu na zapoznanie się z mieszkańcami Pragi i zdobył zaufanie dzieci. Widać to szczególnie w scenach, w których bez skrępowania pokazują reżyserowi swoje mieszkania i rodziny oraz w naturalności ich zachowań przed kamerą”^[11].

Celem tej aktywności jest zwrócenie uczestnikom uwagi, jak wielką sprawą w profilaktyce niedostosowania społecznego jest przeciwdziałanie nudzie.

Aktywność 3. Organizacja lokalnego forum dobrych praktyk poświęconego interwencji kryzysowej/profilaktycznej (przygotowanie i moderowanie spotkania, dokonanie wstępnej ewaluacji)

Forum będzie swoistym przygotowaniem koalicji – rozumianej tutaj jako porozumienie pomiędzy różnymi podmiotami w dążeniu do wspólnych celów.

W ramach pracy sieci proponuje się budowanie (lub jeśli takie koalicje już funkcjonują – usprawnianie ich działania) lokalnej sieci współpracy na rzecz poprawy bezpieczeństwa w gminie/ dzielnicy.

Zakłada się, że dzięki spotkaniu uda się zawrzeć porozumienie i ustalić wspólne cele. Nieodzownym zatem elementem tego spotkania jest zaproszenie osób działających w lokalnych społecznościach, które m.in. realizują zadania z zakresu poprawy bezpieczeństwa:

• policji,
• straży gminnej/miejskiej,
• poradni psychologiczno-pedagogicznej,
• powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej,
• kuratora Sądowego/społecznego,
• rady gminy/miasta/dzielnicy,
• sołtysów, radnych,
• gminnej komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych,
• pomocy społecznej,
• organizacji pozarządowych,
• przedstawicieli kościoła,
• innych osób lub organizacji, które działają na rzecz poprawy bezpieczeństwa,

 W tej części spotkania proponuje się, aby uczestnicy sieci (szkoła)
i zaproszeni goście przedstawili się i opowiedzieli, w jakim zakresie działania organizacji, którą reprezentują, sprzyjają poprawie bezpieczeństwa
w lokalnej społeczności:

• w jaki sposób te działania przekładają się na obniżanie poziomu przemocy i zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży;
• w jaki sposób podmioty te przeciwdziałają nudzie – ważnemu czynnikowi prowadzącego do zachowań agresywnych.

Po prezentacjach koordynator sieci przystępuje do omówienia celów wspólnego spotkania. Zanim to zrobi, opowiada wszystkim o eksperymencie Milgrama (załącznik 15).

Po przedstawieniu założeń koalicji i celów tego spotkania koordynator prezentuje cztery zasadnicze role łączników:

• „łącznika wewnętrznego” – kogoś, kto nie jest formalnym przywódcą, ale wie, kto co wie i w jakim zakresie działa;
• „łącznika zewnętrznego” – kogoś, kto jest w stanie utrzymać kontakty pomiędzy wszystkimi członkami koalicji;
• „brokerów informacji” – osób, które utrzymują w koalicji różne podgrupy i przekazują informacje pomiędzy tymi podgrupami,
• „peryferyjni specjaliści” – osoby, które nie mogą się szczególnie aktywizować w ramach tej koalicji, ale są gotowe chętnie udzielić wsparcia.

Następnie zachęca do zastanowienia się, kto może pełnić takie role w ramach koalicji.

Uwaga: Należy pamiętać, że jest to spotkanie inicjujące powstanie forum. Kulminacyjnym punktem tej części spotkania będzie dyskusja o tym, co można zrobić razem, np. dla zmniejszenia skali przemocy i zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży w lokalnej społeczności. Ważnym punktem będzie też dyskusja o zjawiskach, które przyczyniają się do tonowania czynników sprzyjających rozwojowi niedostosowania społecznego.

Bibliografia do spotkania:

Becker H.S., (2009), Outsiderzy: Studia z socjologii dewiacji, Warszawa: PWN, s. 45–62.

Czykier K., (2011), Prawidła życia. Dorośli w domu, [w:] Rudnicki Z. (red.), Inspiracje korczakowskie. Wokół ,,Prawideł życia” w 80. Rocznicę wydania, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 43–60.

Kokociński M., (2011), Rola grupy rówieśniczej w procesie socjalizacji młodzieży, Poznań: WSKiZ [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://wskiz.edu

Korczak J., Prawidła życia, dowolne wydanie.

Luber D., (2010), Różnorodność w jedności. Przegląd stanowisk teoretycznych na temat osobowości nauczycieli, [w:] Barczyk P.P., Paprotna G. (red.), Kompetencyjny kontekst warsztatu pracy nauczyciela, Mysłowice: Górnośląska WSP im. kard. A. Hlonda, s. 28–29.

Łobocki M., (2006a), Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Łobocki M., (2006b), Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Mikiewicz P., (2008), Nauczyciel jako istotny aktor społecznego świata szkoły, [w:] Rudnicki P., Kutrowska B., Nowak-Dziemianowicz (red.), Nauczyciel: misja czy zawód? Społeczne i profesjonalne aspekty roli, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, s. 88–106 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: https://opub.dsw.edu.pl

Opora R., (2009), Ewolucja niedostosowania społecznego jako rezultat zmian w zakresie odporności psychicznej i zniekształceń poznawczych, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Szmatka J., (2007), Małe struktury społeczne, Warszawa: PWN, s. 95–108.

Szwejka Ł., (2011), Dynamika uzależnienia od narkotyków w ujęciu interakcyjnym, [w:] Kieszkowska A. (red.), Tożsamość osobowa dewiantów a ich reintegracja społeczna, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 367–376.

Urban B., (2005), Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych, Kraków: Wydawnictwo UJ.

Urban B., (2013), Odrzucenie rówieśnicze. Etiologia i zasady terapii, „Nauczyciel i Szkoła” nr 2(54), s. 41–56 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://www.wsew.edu.pl

Znaniecki F., (2001), Socjologia wychowania, Warszawa: PWN, s. 84–86 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.bezuprzedzen.org

Bibliografia samokształceniowa:

Bednarek K., (1999), Jak przeprowadzić sesję integracyjną? Materiał pomocniczy dla prowadzących, wyd. 2 zm.
i poszerz., Katowice: WOM.

Fąk T., Kaik A., Opoka D., (2000) Gry i zabawy integracyjne: poradnik dla instruktorów rekreacji, z. 2, Warszawa: TKKF.

Fitas M., (2003), Jesteśmy tak różni, że aż podobni do siebie… Plan zajęć integracyjnych w pierwszej klasie gimnazjum, „Wychowawca” nr 9, s. 22–23.

Janowska M., (1998), Zasób zabaw i gier o charakterze integrującym grupę do wykorzystania w małym pomieszczeniu, „Lider” nr 1, s. 18–20.

Jestem zły (2002, reż. G. Pacek); [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.filmotekaszkolna.pl

Kadzidłowska K. (red.), (2003), Baw się razem z nami: scenariusze zabaw integracyjnych, Włocławek: Expol.

Knez R., Słonina W., (2003), Poznaję – wybieram, Kraków: Rubikon.

Szczepanik R., (2002), Budowanie zespołu: przygotowywanie i prowadzenie szkoleń outdoor, Gliwice: Helion.

Zajdel K., (1999), Czynniki integracji i dezintegracji zespołu nauczycielskiego, „Dyrektor Szkoły” nr 10, s. 12–13.

Uwagi

Przed spotkaniem uczestnicy powinni przeczytać książkę Janusza Korczaka pt. Prawidła życia^[12].

Spotkanie 5.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Szkoła i rodzice – wspólne działania na rzecz profilaktyki niedostosowania społecznego.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

1. Wykład wprowadzający: Czym jest interwencja profilaktyczna? (ok. 45 minut)

Podczas spotkań i w trakcie aktywności podejmowanej pomiędzy spotkaniami uczestnicy dokonali oceny własnych działań profilaktycznych oraz interwencyjnych. Proponowany wykład będzie dopełniał ich ocenę
 i uporządkuje wiedzę z tego zakresu tematycznego. Jego rolą ma być pokazanie relacji (sposobów komunikacji) z rodzicami uczniów, wobec których podjęto działania.

Wykład może być prowadzony przez np. koordynatora sieci lub przez jednego z uczestników we współpracy specjalistą ds. interwencji.

W trakcie wykładu warto omówić następujących zagadnienia:

• definicja interwencji, definicja interwencji profilaktycznej, rodzic a interwencja podjęta wobec jego dziecka;
• system norm i zasad obowiązujących w szkole, sankcje wobec przewinień, procedury w sytuacji łamania obowiązujących w szkole norm, rodzice a szkoła w kontekście podjętej interwencji, sposoby na skuteczną komunikację pomiędzy nauczycielami a rodzicami w sytuacjach kryzysowych.

Po wykładzie powinna się odbyć krótka dyskusja na temat ostatniego punktu – komunikacji z rodzicami uczniów niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym w kontekście podejmowanych działań profilaktycznych i interwencyjnych.

2. Analiza systemu norm i zasad przyjętych w szkole – warsztat
   (ok. 60 minut).

Celem zajęć jest przenalizowanie przyjętego w danej szkole systemu norm
i zasad oraz porównanie go z kodeksem opracowanym w ramach projektu „Szkoła bez przemocy”^[13]

Zakłada się, że każdy z uczestników będzie pracował samodzielnie (lub
w zespołach nauczycieli z tej samej szkoły) na jednym wybranym dokumencie, w którym spisane są normy i zasady obowiązujące w szkole.

Uwaga! Uczestnicy pracują wykorzystując obowiązujące w ich szkołach dokumenty (statuty, regulaminy itd.). Należy odpowiednio wcześniej poinformować o konieczności zabrania ich ze sobą na spotkanie.

Załącznik 16 – Kodeks.

Załącznik 17 – Zbiór pytań do analizy.

3. Ustalanie zasad zachowania w społeczności szkolnej – praca z filmem

Po przeprowadzonym warsztacie uczestnicy dzielą się na kilkuosobowe zespoły, których zadaniem jest obejrzenie fragmentu filmu pt. Ustalanie zasad zachowania w społeczności szkolnej ^[14] oraz opracowanie komentarza w formie poradnika dla rodziców, wychowawców i uczniów. W filmie występują autentyczne osoby: rodzice, uczniowie, nauczyciele, którzy dzielą się swoimi uwagami na zadany temat. Na wiele omawianych przez nich kwestii lub stawianych pytań nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Realizm szkolnej rzeczywistości jest największym atutem prezentowanego filmu. Zakłada się, że w każdej z grup powstaną rekomendacje, do których będą mogli się odnieść uczestnicy sieci w swojej codziennej pracy.

Grupa I – Czy to jest oczywiste? [0’00 – 5’35]

Grupa II – Jak ustala się zasady panujące w szkole? [5’36 – 8’10]

Grupa pracująca z tym fragmentem filmu, oprócz udzielenia odpowiedzi na pytanie tytułowe, może podyskutować o tym, czy rzeczywiście uczniowie znają statut i czy odsyłanie ich do  Internetu (szkolnej strony internetowej, gdzie jest on umieszczony) ma sens. Czy uczniowie rzeczywiście czują się współautorami statutu? Warto też porozmawiać o tym, czy raz ustalone zasady (wypowiedź nauczycielki etyki) wystarczają uczniom do tego, aby ich przestrzegać przez cały czas pobytu w szkole (3 lata).

Grupa III – Co zmodyfikować, aby lepiej funkcjonować? [8’11 – 11’02]

Wypowiedzi uczniów skupiają się przede wszystkim na ich odczuciu pewnej „niesprawiedliwości” – dysonansu pomiędzy zasadami ustalonymi przez dorosłych dla uczniów oraz tym, że nauczyciele są zbyt restrykcyjni w kontrolowaniu, czy uczniowie przestrzegają reguł. W filmie poruszana jest też kwestia równoważności praw. Warto, aby uczestnicy wypowiedzieli się

o tym, dlaczego dorośli „mogą pozwolić sobie na więcej” (mają więcej praw
i przywilejów). To dobry kierunek, czy też lepiej dążyć do „sprawiedliwości społecznej” (zrównania praw uczniów i nauczycieli)?

Grupa IV – Czy głos rodziców, uczniów i nauczycieli jest równoważny przy ustalaniu zasad? [11’03 – 13’25]

Oglądany fragment filmu odpowiada na powyższe pytanie i porusza m.in. kwestię braku szacunku dla dorosłych w sytuacji, kiedy w opinii ucznia nie są uszanowane jego prawa lub musi ponieść on konsekwencje ich łamania. Proponuje się, aby uczestnicy stworzyli rekomendacje dotyczące tego, jak uczyć szacunku dla wspólnie wypracowanych zasad zachowania i budować

motywację do ich przestrzegania. Jakimi metodami?

Grupa V – Czy przestrzeganie zasad obowiązuje wszystkich? [13’26 – 15’99]

Najważniejszą sprawą do omówienia jest przekaz, jaki wysyłają nauczyciele uczniom. Nauczyciele czują się strażnikami zasad, których wielokrotnie sami nie przestrzegają.

Grupa VI – Metoda ekonomii punktowej (system punktowy) i jej konsekwencje dla zachowania jednostki/grupy [16’00 – 22’01]

Ocenianie zachowania metodą punktową stosuje wiele szkół.
Z zaprezentowanych wypowiedzi wynika, że system ten bardzo szybko się dewaluuje, a nauczyciele obawiają się stosować narzędzi radykalnych (np. nagan). Wadą systemu punktowego jest niewątpliwie to, że uczeń

nie naprawia swojego złego zachowania na płaszczyźnie przewinienia – może „odrobić” np. wulgarny język lub notoryczne spóźnianie poprzez zebranie tzw. nakrętek lub uczestnictwo w wolontariacie. „Zaletą” jest natomiast łatwość stosowania – wpisywanie ustalonej w statucie liczby punktów za zaobserwowane zachowanie. Zaleca się, aby uczestnicy sieci zastanowili się nad adekwatnością stosowanych kar i nagród, ale przede wszystkim nad wartością wychowawczą (analiza krytyczna) punktowego systemu oceniania zachowania.

Po zakończeniu pracy w grupach, kiedy uczestnicy wrócą do jednej sali, proponuje się obejrzenie filmu w całości  i zaprezentowanie poszczególnych części „poradnika”. Koordynator dokonuje ich scalenia i jako jeden dokument umieszcza na platformie internetowej.

4. Szkoła angażuje rodziny w budowanie postaw – prelekcja (ok. 45 minut).

Świadomość nauczycieli na temat roli rodziców w szkole jest coraz większa – sprzyjają temu nie tylko rozwiązania legislacyjne, lecz także wiele różnych przedsięwzięć o charakterze ogólnospołecznym prowadzonych na poziomie społeczności lokalnych czy też samych szkół. Punktem wyjściowym do tej prelekcji są tezy zawarte w artykułach:

• Bobula pt. Rodzice partnerami szkoły. Partnerstwo, czyli co?
• Kołodziejczyk pt. Rodzice o swoim zaangażowaniu w edukację dzieci.

Celem prelekcji jest pogłębienie refleksji na temat wagi roli współpracy szkoły z rodzicami uczniów niedostosowanych społecznie/ zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

5. Rodzice i szkoła – jak razem przeciwdziałać niedostosowaniu społecznemu lub zagrożeniu niedostosowaniem społecznym? – warsztat poświęcony planowaniu spotkania z rodzicami (ok. 90 minut)

Dobra współpraca szkoły i rodziców jest kluczowym czynnikiem chroniącym.

Rekomenduje się wykorzystanie w czasie warsztatów metody planowania scenariuszowego, która stanowi ważne narzędzie w zarządzaniu strategicznym, w szczególności do określania czynników ryzyka oraz ustalania obszarów niepewności. W tym celu ważne jest, aby najpierw powstał schemat zebrania z rodzicami (można go uzgodnić z kilkoma uczestnikami przed spotkaniem), zaś pozostali uczestnicy będą
w umówionym czasie dopisywać swoje uwagi i pomysły.

Propozycja tabeli do ćwiczeń:

Na podstawie opracowanego zespołowo planu każdy z uczestników opracowuje własny plan spotkania.

Dopełnieniem warsztatu powinny być ćwiczenia z zakresu komunikacji z rodzicami uczniów NS/ZNS. Rekomenduje się, aby tę cześć warsztatu poprowadził psycholog.

6. Ewaluacja spotkań w ramach sieci – ankieta dla uczestników, wywiad grupowy (ok. 30 minut).

Celem spotkania jest podsumowanie pracy sieci oraz omówienie efektów. Elementem spotkania może być wypełnienie ankiety, ale najważniejsza jest rozmowa np. przeprowadzona w formie wywiadu grupowego.
Za opracowanie kwestionariusza ankiety i wywiadu grupowego odpowiedzialny jest koordynator sieci.

Po zakończeniu spotkania proponuje się zorganizowanie krótkiego spotkania podsumowującego spotkania sieci, np. przy kawie lub herbacie. Dobrym pomysłem na tego typu spotkanie jest prezentacja wybranych zdjęć wykonanych w trakcie wspólnej pracy.

Potrzebne materiały, pomoce

• Sala przygotowana do prowadzenia warsztatów, flipczarty, wydruki kart pracy, dostęp do wskazanych artykułów, materiały piśmiennicze opracowane przez moderatora kwestionariusze wywiadu i ankiety (ewaluacja spotkań w ramach sieci).

Zakończenie spotkania (propozycja): kawa/herbata, ciastka, prezentacja z materiałem zdjęciowym ze spotkań stacjonarnych.

Bibliografia do spotkania:

Bobula S., Rodzice partnerami szkoły. Partnerstwo, czyli co?, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

Cudak H., (1998), Funkcjonowanie rodziny a nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży, Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

Gaś Z.B., (1998), Psychoprofilaktyka. Procedury konstruowania programów wczesnej interwencji, Lublin: UMCS.

Gindrich P., (2009), Związek między trudnościami w uczeniu się a nieprzystosowaniem społecznym. Wybrane kwestie diagnostyczne i terapeutyczne, [w:] Kaja B.M., Hołtyń B. (red.), Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja – psychokorekcja, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW, s. 63–73.

Junik W., (2006), Destrukcyjne wzory przystosowania społecznego dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, [w:] Deptuła M. (red.), Diagnostyka i profilaktyka w teorii i praktyce pedagogicznej, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW, s. 338–355.

Kołodziejczyk J., Rodzice o swoim zaangażowaniu w edukację dzieci, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

Komorowska A., (2000), Pochodzenie rodzinne a wykazywany przez dziecko poziom nieprzystosowania społecznego, „Kultura i Edukacja”, nr 1–2.

Lipiński S., (2001), Spostrzeganie postaw wychowawczych rodziców i orientacja życiowa a funkcjonowanie społeczne nieletnich, Łódź: Wydawnictwo UŁ.

Porzak R., (2004), Interwencja profilaktyczna, „Remedium” nr 11 [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://www.psychologia.edu.pl

Przybysz M., (2002), Alkoholizm rodziców a przejawy niedostosowania społecznego młodzieży, „Wychowanie na co Dzień”, nr 10–11. Szkolna Interwencja Profilaktyczna, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl