Cele szczegółowe

Tematyka spotkań oraz aktywności między spotkaniami

Proponowane formy i metody pracy

1. Uczestnicy sieci prowadzą edukację normatywną.
2. Uczestnicy sieci diagnozują skalę zjawiska przemocy rówieśniczej występującej w szkole (w tym tworzą narzędzia do diagnozy zjawiska).
3. Uczestnicy sieci wzmacniają autorytet nauczyciela (w oparciu dobry program wychowawczy i profilaktyki).
4. Uczestnicy sieci prowadzą zajęcia profilaktyczne – zajęcia uczące uczniów skutecznej ochrony przed agresją.
5. Uczestnicy sieci wspierają rodziców w przeciwdziałaniu agresji poza szkołą (zapoznają ich z metodami i narzędziami).
6. Uczestnicy sieci współpracują z instytucjami w lokalnym środowisku, które działają na rzecz przeciwdziałania przemocy rówieśniczej (tworzą lokalne koalicje i sieci współpracy)

1. Edukacja normatywna – przekazywanie wartości społecznych i norm prospołecznych.
2. Rola dorosłych (nauczycieli i rodziców) w profilaktyce przemocy rówieśniczej.
3. Diagnozowanie oraz inicjowanie diagnozy skali zjawiska przemocy rówieśniczej występującej wśród uczniów.
4. Rola autorytetu nauczyciela w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej.
5. Profilaktyka przemocy w nowych zespołach klasowych.
6. Zajęcia profilaktyczne uczące w zakresie sposobów obrony swojej osoby przed przemocą fizyczną, słowną czy izolowaniem społecznym.
7. Efektywna współpraca szkoły i rodziców w zakresie przeciwdziałania przemocy rówieśniczej.
8. Budowanie koalicji na rzecz przeciwdziałania przemocy rówieśniczej w szkole i jej otoczeniu.

Formy

1. Praca indywidualna, np. studiowanie literatury, przegląd netografii, samokształcenie.
2. Praca zbiorowa: praca na platformie w małych (2–3 osoby) i dużych (powyżej 10 osób) zespołach; wideokonferencje; praca w zespołach zadaniowych; praca z radą pedagogiczną; praca nauczyciela z uczniami; spotkania nauczycieli z rodzicami, z przedstawicielami organizacji pozarządowych i podmiotów działających w środowisku.
3. Zajęcia warsztatowe dla uczniów.
4. Zajęcia warsztatowe dla rodziców.

Metody:

1. Podające: studiowanie literatury, tworzenie opisów, prelekcji, scenariuszy spotkań dla uczestników sieci.
2. Problemowe klasyczne: konwersatorium, wideokonwersatorium.
3. Problemowe aktywizujące: case study, seminarium, dyskusja, symulacje.
4. Audytywne: dyskusja w parach, dyskusja w małych zespołach.

Uwagi

Zakres współpracy

• uczestnicy pracują w małych zespołach (2–3 osoby);
• uczestnicy pracują dużych grupach (np. w czasie wideokonferencji, sympozjum);
• uczestnicy debatują, np. za pomocą metody oksfordzkiej;
• uczestnicy wymieniają się literaturą;
• uczestnicy wspólnie tworzą narzędzia;
• uczestnicy testują wypracowane narzędzia i dokonują wspólnych analiz,
• uczestnicy przedstawiają wyniki swoich prac na forum, wysłuchują ocen i krytyki, poprawiają narzędzia (jeśli jest taka potrzeba).

Samokształcenie bazuje na modelu SSDL (z ang. The Staged Self-Directed Learning^[1]) (załącznik 1).

Spotkanie 1.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Strategia edukacji normatywnej – wzmacnianie i kształtowanie norm.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

1. Wprowadzenie: wybrane zagadnienia dotyczące organizacji bezpiecznej nauki i pobytu w szkole (ok. 120 min)

Koordynator prezentuje cel spotkania. Uczestnicy dzielą się swoimi oczekiwaniami względem pracy w sieci. Prowadzący po uzgodnieniach
z uczestnikami opracowuje plan działania sieci. Prezentowana propozycja układu treści i aktywności powinna być każdorazowo weryfikowana pod kątem potrzeb grupy. Koordynator wykorzystuje jedynie te treści i metody pracy, które są istotne z punktu widzenia potrzeb uczestników.

Koordynator przedstawia model samokształcenia, które stanowi integralną część sieci – załącznik 1. Inicjuje dyskusję nad takim modelem samokształcenia.

Warsztat „Bramki”

Warsztat ma na celu uświadomienie uczestnikom spotkania, jak ważne jest poczucie bezpieczeństwa – nie tylko dla dzieci i młodzieży, lecz także dorosłych – załącznik 18.

Omówienie ćwiczenia z uczestnikami warsztatu. Pytania pomocnicze:

• Jak się czuliście w swojej roli?
• Co było dla was trudne?
• Czy czuliście się zaniepokojeni? Jeśli tak, to czym?
• Czy łatwo jest wspierać osobę, która nie zna do końca zasad i nie widzi wszystkiego? Dlaczego?

Definiowanie pojęć

Definiowanie podstawowych pojęć związanych z siecią: bezpieczeństwo, poczucie bezpieczeństwa, agresja, przemoc – załącznik 19.

Prowadzący podsumowuje tę część spotkania.

Prowadzący rysuje na tablicy układ współrzędnych i za pomocą magnesów mocuje karty z opracowanymi definicjami. Obok nich umieszcza niebieskie karty, do których zostaną przyczepione kartki post-it z informacjami uzyskanymi w następnym ćwiczeniu (wzór zamieszczono w załączniku 20).

Ćwiczenie „Co już mamy? Czym dysponujemy?”.

Celem ćwiczenia jest wymiana doświadczeń i dokonanie wstępnej oceny ich przydatności w szkole.

Prowadzący pokazuje uczestnikom spotkania karty, na których są napisane następujące słowa i wyrażenia: STATUT SZKOŁY, PROCEDURY, AKTY PRAWA, SYLWETKA ABSOLWENTA, KODEKS KLASY itp. Następnie inicjuje rozmowę na ile te dokumenty pozwalają skutecznie przeciwdziałać agresji i zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa. Koordynator prosi o podanie przykładów. Wypowiedzi uczestników zapisuje na karteczkach post-it, porządkuje na wcześniej przygotowanym układzie współrzędnych (patrz poprzednie ćwiczenie). Na zakończenie prowadzący podsumowuje ćwiczenie i prosi
o dokonanie wstępnej oceny wszystkich wskazanych narzędzi. Propozycja oceniania: 3 pkt – bardzo przydatne, 2 pkt – dość przydatne, 1 pkt – przydatne, 0 pkt – nieistotny wpływ.

2. Edukacja normatywna. Wartości – baza do budowania poczucia bezpieczeństwa (ok. 120 min)

Na tablicy lub ekranie pojawia się zapis: „Elementami niezbędnymi i kluczowymi w budowaniu programu wychowawczego szkoły są wartości ważne dla tej społeczności”.

Prowadzący zadaje pytania:

• Czym są wartości?
• Jakie znamy wartości?
• Co rozumiemy pod pojęciem „system wartości”?

Ćwiczenie pt. Jak rodzą się wartości?

Ćwiczenie (załącznik 21) nie wyczerpuje tematu, ale pokazuje jeden z  mechanizmów społecznych.

Prowadzący rozkłada na podłodze płachtę, np. obrus z folii PCV. Zadaniem uczestników jest przewrócenie płachty na drugą stronę. Nie mogą oni jednak z niej schodzić. Uczestnicy spotkania mają uświadomić sobie wpływ postaw i wzajemnego zaufania na realizację celu.

Pytania do dyskusji:

• Jakie postawy miały wpływ na wykonanie zadania?
• Które z nich w największym stopniu?
• Kiedy poczuliście, że trzeba zaufać innym?

Warto też, aby prowadzący pokazał, że z budowaniem poczucia bezpieczeństwa w szkole jest podobnie – nauczyciele, rodzice i uczniowie muszą sobie ufać, wierzyć w cel i razem dążyć do jego realizacji.

Ustalenie wartości ważnych dla naszej grupy.

Celem ćwiczenia jest przekazanie informacji, w jaki sposób członkowie szkolnej społeczności mogą wybrać wartości, które w danym czasie uznają za najważniejsze. Każdy z uczestników dostaje listę wartości (załącznik 22)
i wybiera spośród nich pięć szczególnie ważnych dla siebie. Następnie uczestnicy tworzą pary i wspólnie wybierają 4–5 wartości. W kolejnym etapie pary łączą się w 4-, 8-, 16-osobowe zespoły, aż w końcu odbędzie się debata nad wyborem

wartości, które są wspólne dla wszystkich członków sieci. Na zakończenie ćwiczenia uczestnicy opisują, w jaki sposób przeprowadziliby „wybory wartości” w swojej szkole/klasie. Co by zmodyfikowali? Dlaczego?

Na zakończenie tej części uczestnicy mogą utworzyć 5-osobowe grupy, które na rysunku zaproponowanym w załączniku 23 wypiszą zakończenia zdania: „Wzmacnianie i kształtowanie norm to poprawa bezpieczeństwa, ponieważ…”.

Potrzebne materiały, pomoce

• Kartki typu post-it, przybory kreślarskie, flamastry itd., białe, niebieskie i czerwone kartki, wydrukowane załączniki, komputer, projektor multimedialny
  i ekran (do wyświetlania slajdów),
• Załączniki 1, 18-23.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

„Wsparcie na starcie”. Rola dorosłych w profilaktyce przemocy rówieśniczej.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Uczestnicy sieci w czasie spotkania wstępnie zapoznali się z zagadnieniami
z zakresu edukacji normatywnej. Czas „pomiędzy spotkaniami” ma służyć osobistej refleksji oraz wykonaniu proponowanych zadań, ćwiczeń lub analiz, dzięki którym uczestnik udoskonali swoje kompetencje oraz zyska dodatkowe narzędzia do pracy z uczniami. Nadrzędnym celem sieci jest przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej, zatem nauczyciel wychowawca musi skoncentrować się na tym zagadnieniu.

O tym, ile czasu uczestnik poświęci na proponowane aktywności, decyduje on sam. Zakłada się jednak, że uczestnicy na samodoskonalenie poświęcą co najmniej 4–5 godzin. Tak też zostały pomyślane poniższe aktywności.

Aktywność 1. Uczestnicy spotkania posiadają wiedzę i umiejętności niezbędne do przeanalizowania sytuacji szkolnej

W ramach pierwszej aktywności analizują wartości ważne z punktu widzenia: uczniów, rodziców, innych nauczycieli, dyrekcji, podmiotów stale współpracujących ze szkołą. Zadaniem uczestników jest wspólne zastanowienie się, czy i w jaki sposób ustalone normy działają w szkołach, dlaczego nie jest tak, jak być powinno, i jak w związku z tym pracować, jakie procesy udoskonalić, jak je przeprowadzić itd. W czasie pracy mogą komunikować się za pośrednictwem platformy internetowej.

Aktywność 2. Analiza filmu pt. Przemoc rówieśnicza – podstawowe informacje^[2]  – załącznik 24 i 25

Celem powyższych aktywności jest dokładne przyjrzenie się zjawisku przemocy rówieśniczej i analiza konkretnych przykładów, z którymi uczestnik sieci zetknął się osobiście. Im dokładniej zostanie wykonana analiza materiału wideo, tym sprawniej uczestnik sieci będzie mógł zaplanować działania wspierające procesy wychowawcze i profilaktyczne,
a także przeprowadzić skuteczną interwencję.

Dwie kolejne aktywności będą służyły dopełnieniu analizy przypadków oraz zastanowieniu się, jakie główne role pełnią dorośli w przeciwdziałaniu agresji w szkole.

Aktywność 3. Analiza wejście – wyjście (input – output) – załącznik 26

Aktywność 4. Praca z tekstami

Zadaniem uczestnika jest przeczytanie tekstów podanych poniżej
i zwrócenie szczególnej uwagi na zjawisko dyskontowania problemów przez dorosłych, o którym jest mowa w publikacjach.

• Garstka T., (2011), Postawy i oddziaływania dorosłych
  w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej.
• Pierzchała A., (2011), Źródła, rodzaje i konsekwencje dyskontowania
  w obliczu sytuacji problemowej w szkolnym funkcjonowaniu uczniów.

Następnie uczestnicy znajdują sytuację znaną im ze środowiska szkolnego
i próbują:

1. Przeanalizować ją pod kątem zaprezentowanych przez T. Garstkę typów i poziomów dyskontowania (załącznik 27).
2. Przeanalizować reakcję ucznia na zachowanie agresywne z punktu widzenia dorosłych (załącznik 28).

Bibliografia do spotkania:

Przed rozpoczęciem spotkań stacjonarnych w ramach sieci uczestnicy powinni zapoznać się z następującymi publikacjami:

Giza-Poleszczuk A., Komendant-Brodowska A., Baczko-Dombi A., (2006), Przemoc w szkole. Raport 2006, CBOS.

Giza-Poleszczuk A., Komendant-Brodowska A., Baczko-Dombi A., (2011), Przemoc w szkole. Raport 2011, CBOS.

Mazur J. (red.), (2011), Społeczne determinanty zdrowia młodzieży szkolnej. Raport z badań HBSC 2010, Warszawa: Instytut Matki i Dziecka.

Włodarczyk J., Makaruk K., (2013), Ogólnopolska diagnoza problemu przemocy wobec dzieci. Wyniki badań, Warszawa: Fundacja Dzieci Niczyje [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie:  http://fdn.pl

Bibliografia samokształceniowa:

Garstka T., (2011), Postawy i oddziaływania dorosłych w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Pierzchała A., (2011), Źródła, rodzaje i konsekwencje dyskontowania w obliczu sytuacji problemowej w szkolnym funkcjonowaniu uczniów, [w:] Jagieła J., Analiza transakcyjna w edukacji, Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.

Uwagi

Warunki: dostęp do co najmniej dwóch sal lekcyjnych, w tym jednej wyposażonej w sprzęt komputerowy i łączność z siecią Wi-Fi.

Pierwszy moduł „Pomiędzy spotkaniami” został opracowany z myślą o samokształceniu i nie zakłada interakcji na platformie internetowej. Niemniej jednak autor planu sieci proponuje, aby przeprowadzić wideoczat po obejrzeniu i analizie filmu z wykładem J. Pyżalskiego.

Większość proponowanych aktywności wykorzystuje osobiste doświadczenia uczestników sieci. Jest to działanie zamierzone, bazujące na idei tutoringu. Wypełnione karty pracy są swoistego rodzaju tutorialami, które należy omówić z moderatorem sieci. W związku z powyższym ważnym aspektem tego etapu pracy będzie ustalenie harmonogramu spotkań internetowych (czatów, wideokonferencji itd.).

Na drugie spotkanie stacjonarne uczestnicy powinni przygotować następujące materiały:

• Wyniki i wnioski z ewaluacji wewnętrznej (i zewnętrznej, jeśli została przeprowadzona)
  z zakresu wychowania i profilaktyki w danej szkole.
• Zestaw szkolnych narzędzi diagnostycznych stosowanych w diagnozowaniu przemocy i agresji w szkole.
• Program wychowawczy wybranej klasy.
• Programy profilaktyki obejmujące przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole (przyjęte do realizacji na aktualny rok szkolny) wraz z wynikami diagnozy do ich wprowadzenia.

Spotkanie 2.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Diagnoza zjawiska przemocy i agresji kluczem do prowadzenia skutecznych działań profilaktycznych i interwencyjnych.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

1. Dyskusja wprowadzająca (ok. 30 min)

Poprzednie spotkanie stacjonarne oraz ukierunkowane samodoskonalenie
w ramach sieci miały m.in. zwrócić uwagę uczestników na to, że nie wszystkie przejawy agresji i przemocy rówieśniczej są dostrzegane przez dorosłych. Taką tezę stawiają też autorzy raportu pt. Zjawisko agresji w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz w środowisku rodzinnym województwa  świętokrzyskiego, który został przygotowany na zlecenie Regionalnego Ośrodka

Pomocy Społecznej. Problem ten ujmują oni w ten sposób:

„Diagnozowanie przemocy i agresji w szkołach napotyka na zasadniczą trudność polegającą na sporych różnicach pomiędzy wyobrażeniami dominującymi w opinii publicznej a rzeczywistością. Wyobrażenia, czy chociażby jednostkowe doświadczenia, wskazują na stale rosnącą częstotliwość zachowań  agresywnych. Tymczasem badania wyraźnie udowadniają, że poziom agresji i przemocy w szkole spada. W związku z tym rzetelne zdiagnozowanie zjawisk agresji i przemocy, a następnie – popularyzacja wyników tych badań pomoże zrozumieć ważne problemy uczniów, ich rodziców i nauczycieli, a także umożliwi skuteczne przeciwdziałanie tym problemom”.

Koordynator sieci, rozpoczynając dyskusję z uczestnikami spotkania, powinien zwrócić raz jeszcze uwagę na typy i rodzaje dyskontowania (odwołać się do materiałów opracowanych przez uczestników w ramach samodoskonalenia). W prezentowanym przez siebie tekście źródłowym powinien szczególnie podkreślić zdanie: „trudność polegająca na spornych różnicach pomiędzy wyobrażeniami dominującymi w opinii publicznej
a rzeczywistością”. Na kanwie tak przygotowanego wstępu moderujący zachęca uczestników do dyskusji.

Przykładowe zagadnienia do przedyskutowania:

• Jak dorośli zwykle postrzegają sytuacje przemocy rówieśniczej?
• Czy indywidualne postawy dorosłych świadczą o generalizacji oceny sytuacji przemocy rówieśniczej? Dlaczego?
• W jaki sposób szkoły najczęściej budują środowisko niesprzyjające przemocy?
• Czy tworzone w ten sposób środowisko nie zaciera realnego spojrzenia na zjawisko przemocy? (Czy tworząc kontrakty lub uchwalając programy profilaktyczne, przestajemy realnie oceniać zjawisko przemocy rówieśniczej, bo czujemy się zwolnieni z dalszej diagnostyki problemu?) Dlaczego?
• Czy częściej oceniamy nasze działania w perspektywie krótkoterminowej (doraźne efekty), czy też – długoterminowej?

W podsumowaniu dyskusji należy wyraźnie podkreślić, że rzetelne zdiagnozowanie zjawisk agresji i przemocy pomaga zrozumieć ważne problemy uczniów, ich rodziców i nauczycieli, a także umożliwić skuteczne przeciwdziałanie tym problemom.

Dopiero w tym miejscu koordynator sieci prezentuje cele spotkania.

2. Analiza ogólnych danych z diagnoz skali zjawiska agresji i przemocy rówieśniczej (80–90 minut)

Prowadzący ćwiczenie może wykorzystać do analizy materiały zaproponowane przez autora – w całości lub w części (załączniki 29, 30). Rekomenduje się, aby uczestnicy sieci wskazali najpierw, z jakich źródeł najczęściej korzystają. To do tych źródeł należałoby się odnieść w trakcie analiz.

Analizy pozwolą uczestnikom spotkania spojrzeć globalnie na skalę, rodzaje
i formy przemocy i zachowań agresywnych w środowisku szkolnym (na tym etapie bez porównywania ich z wynikami badań własnych). W tym celu warto podzielić uczestników na co najmniej 2 grupy, z których każda będzie pracowała z różnymi danymi (grupa I z załącznikiem 29, a grupa II – z 30).

Grupa I będzie analizowała wybrane wyniki badań przeprowadzonych współcześnie, zaś grupa II – głównie wyniki badań sprzed kilku lub kilkunastu lat. Z analizy porównawczej uczestnicy powinni wyciągnąć wniosek, że są takie zachowania agresywne i formy przemocy rówieśniczej, które pojawiają się w różnych środowiskach i niezależnie od czasu. Diagnozując w szkole problematykę przemocy, należy więc w pierwszej kolejności przyjrzeć się tym zjawiskom.

Do przeprowadzenia analizy porównawczej wskazane jest wykorzystanie powiększalnika cyfrowego (chodzi o możliwość zaprezentowania notatek, wyników analiz całej grupie).

3. Analiza danych „zastanych” – praca z materiałami przygotowanymi przez uczestników (ok. 40 min)

Etap ten polega na pracy nad:

• wynikami i wnioskami z ewaluacji wewnętrznej (i zewnętrznej, jeśli została przeprowadzona),
• danymi uzyskanymi z analiz programu wychowawczego szkoły,
• danymi uzyskanymi z analiz programu wychowawczego klas,
• danymi dot. realizacji programu profilaktyki i programów profilaktycznych (gdy są realizowane).

W związku z tym, że uczestnicy mogą traktować te dane jako tzw. dane wrażliwe (mogą nie chcieć dzielić się wynikami badań własnych
z nauczycielami z innych szkół), proponuje się, aby ta część spotkania miała charakter pracy indywidualnej (ok. 20 min), zaś na forum były dyskutowane jedynie konkluzje (ok. 20 min).

Uwaga: analiza materiałów zastanych (desk research) inaczej nazywana jest analizą źródeł wtórnych. Jest to metoda poszukiwania informacji, które już istnieją. Polega na analizie różnorodnych, dostępnych materiałów źródłowych, takich jak np. wcześniejsze badania, dane wewnętrzne, dane statystyczne, materiały zamieszczone w Internecie itp.).

Materiał pomocniczy: check-lista (załącznik 31).

4. Praca z raportem z ewaluacji zewnętrznej do diagnozowania agresji
   i przemocy w szkole – wykład i dyskusja (ok. 30 minut)

W czasie wykładu koordynator może korzystać z prezentacji pt. Bezpieczeństwo uczniów w szkołach w świetle wyników ewaluacji zewnętrznej – wybrane dane.

W prezentacji zawarte są dane przygotowane na podstawie raportów
z ewaluacji zewnętrznych zakończonych (opublikowanych) pomiędzy
1 września 2013 a 31 marca 2014 w ramach nadzoru pedagogicznego.

Zadaniem koordynatora sieci lub innej osoby prowadzącej spotkanie jest prezentacja danych uzyskanych z badań ogólnopolskich i zainicjowanie dyskusji na temat możliwości wykorzystania danych narzędzi do diagnozowania zjawiska przemocy i agresji w szkole oraz na temat możliwości prowadzenia analizy porównawczej danych uzyskanych w trakcie badań w szkole z danymi ogólnopolskimi.

5. Tworzenie narzędzi diagnozujących agresję i przemoc rówieśniczą – warsztat (ok. 120 minut)

Załącznik 32 (materiał instruktażowy dla osoby prowadzącej warsztat)

Celem części warsztatowej jest doskonalenie umiejętności z zakresu tworzenia narzędzi diagnostycznych.

Potrzebne materiały, pomoce

• Wydrukowany/wyświetlany fragment raportu w formie prezentacji.
• Załącznik 29-32.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

„Od diagnozy do działania” – tworzenie bazy narzędzi diagnostycznych

Opis przebiegu
(działania, zadania)

 W trakcie drugiego spotkania stacjonarnego, w szczególności w części warsztatowej, uczestnicy zapoznali się z metodologią prowadzenia diagnoz oraz doskonalili swoje umiejętności praktyczne.

Kolejnym krokiem w tym zakresie jest stworzenie bazy różnych narzędzi (tzw. banku narzędzi do diagnozy przemocy i agresji rówieśniczej) oraz ich testowanie i analizowanie, a także analiza uzyskanych danych.

Etap 1. Tworzenie banku narzędzi diagnostycznych

Bank powinny tworzyć następujące „depozyty”:

• narzędzia diagnozujące przemoc fizyczną w szkole (bezpośrednią
  i pośrednią),
• narzędzia diagnozujące przemoc słowną (bezpośrednią i pośrednią),
• narzędzia diagnozujące przemoc niewerbalną,
• narzędzia diagnozujące przyczyny powstawania zachowań agresywnych
  i przemocy; rozpoznawanie czynników: biologicznych, środowiska rodzinnego, psychologicznych, związanych ze szkołą jako instytucją oraz z relacjami,
• narzędzia diagnozujące ofiary,
• narzędzia diagnozujące sprawców,
• narzędzia diagnozujące wpływ grupy na pojawienie się zachowań agresywnych i przemocy.

Opis tworzenia banku przedstawiono w załączniku 33.

Zakłada się, że bank będzie rozbudowywany przez cały czas trwania sieci. Początkowe „depozyty” – narzędzia (pytania) tworzą pary uczestników sieci.

Przykład:

Para nr 1 opracowuje przykładowe narzędzia z zakresu diagnozowania przemocy fizycznej bezpośredniej (są to pytania do analizy danych zastanych, zagadnienia do kart obserwacji, pytania do kwestionariuszy wywiadów i ankiet).

Para nr 2 opracowuje przykładowe narzędzia z zakresu diagnozowania przemocy słownej itd.

Etap 2. Testowanie narzędzi

Koordynator sieci wyznacza czas na umieszczenie narzędzi w banku. Następnie każdy z uczestników wybiera obszar, który chciałby samodzielnie zdiagnozować za pomocą powstałych w ten sposób narzędzi. Z banku „pobiera” narzędzia i przeprowadza badanie.

Po zakończeniu badania należy odpowiedzieć na pytania:

• Czy narzędzia były przydatne?
• Czy rzeczywiście wspomogły diagnozę wybranego problemu?
• Czy uczniowie zrozumieli wszystkie zadane im pytania?
• Czy użyte w ankiecie słowa były zrozumiałe?
• Czy któreś z pytań wymagało od uczniów zbyt długiego zastanawiania się nad odpowiedzią?
• Czy któreś z pytań mogło zostać dwuznacznie zrozumiane?

Wszystkie sugestie, dotyczące modyfikacji narzędzi należy umieścić na platformie lub upowszechnić w inny umówiony sposób.

Celem tak przeprowadzonej procedury jest uświadomienie uczestnikom, że tworzenie w szkole jakichkolwiek narzędzi musi być bardzo starannie zaplanowane i przeprowadzone w sposób odzwierciedlający pewne postępowanie badawcze. W szczególności należy o tym pamiętać, badając obszary związane ze zjawiskiem agresji i przemocy.

Etap 3. Analiza danych uzyskanych w trakcie badania

Celem badania było przetestowanie narzędzi. Dzięki temu nauczyciele uzyskują użyteczne informacje i wnioski. Analiza na tym etapie nie musi być szczególnie pogłębiona, ale warto przeprowadzić ją na dwóch etapach: ilościowym i jakościowym.

W analizie jakościowej można się posłużyć tabelą:

Na podstawie wyników z badań nauczyciele – uczestnicy sieci – formułują rekomendacje do pracy z uczniami

Bibliografia do spotkania:

Frankfurt-Nachmias Ch., Nachmias D., (2002), Metody badawcze w naukach społecznych, Warszawa: Zysk i S-ka, s. 351–367.

Babbie E., (2003), Badania społeczne w praktyce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bezpieczeństwo uczniów w szkołach w świetle wyników ewaluacji zewnętrznej – wybrane dane, prezentacja, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

Gruszczyński L.A., (1999), Kwestionariusze w socjologii: budowa narzędzi do badań surveyowych, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Konarzewski K., (2000), Jak uprawiać badania oświatowe: metodologia praktyczna, Warszawa: WSiP.

Łobocki M., (2000), Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków: Impuls.

Bibliografia samokształceniowa:

Surzykiewicz J., Wstępny raport z analizy wyników ankiety dla nauczycieli zebranych podczas badań podłużnych w latach 1997 – 2003–2007, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Babbie E., (2003), Badania społeczne w praktyce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Pilch T., Bauman T., (2001), Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

Uwagi

Zgodnie z planem część warsztatowa powinna trwać 120–180 min, przy czym 120 min to minimalny niezbędny czas, a 180 min – optymalny.

Praca uczestników została podzielona na trzy etapy. Etap pierwszy to praca w parach oraz na platformie. Etap drugi i trzeci to głównie praca samodzielna konsultowana z partnerem lub 

w większych grupach z wykorzystaniem narzędzi on-line (np. czat na platformie internetowej). 

Najważniejszym zadaniem jest stworzenie bazy (banku) narzędzi oraz ich przetestowanie. Zakłada się, że bank będzie użytecznym narzędziem wspomagającym pracę nauczycieli także po zakończeniu wszystkich spotkań.

Zadaniem uczestników jest przygotowanie się do trzeciego spotkania – przeczytanie dwóch pozycji bibliograficznych:

• Borkowska A., Szymańska J., Witkowska M., (2012), Przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: ore.edu.pl
• Borucka A., Pisarska A., (2012), Koncepcja resilience – czyli jak można pomóc dzieciom i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Spotkanie 3.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Autorytet nauczyciela postrzegany przez pryzmat jego kompetencji

Opis przebiegu
(działania, zadania)

1. Wprowadzenie (ok. 30 minut)

Zakłada się, że przed spotkaniem uczestnicy zapoznali się z dwiema  poleconymi pozycjami bibliograficznymi.

W pierwszej części spotkania uczestnicy zostaną zaproszeni do dyskusji,
w czasie której podzielą się swoimi przemyśleniami dotyczącymi przeczytanych tekstów.

Uwagi dla moderatora spotkania

Celem trzeciego spotkania jest przede wszystkim wzmocnienie autorytetu nauczyciela, rozwijanie jego kompetencji.

Poprzednie spotkanie oraz praca uczestników między spotkaniem drugim
a trzecim skupiała się na doskonaleniu kompetencji nauczyciela w zakresie diagnozowania zjawiska agresji i przemocy w szkole. Położenie nacisku na diagnozę wywodzi się m.in. od J. Korczaka, który wprowadził do pedagogiki diagnozę w ujęciu klinicznym. Według niego pedagogika, tak jak medycyna, musi wypracować diagnozę wychowawczą opartą na rozumieniu objawów. Korczak twierdził, że nie ma objawów bez znaczenia, że trzeba spostrzegać
i notować to, co się dzieje, a zarazem łączyć to, co wspólne, oraz odrzucać to, co  przypadkowe. W takim duchu zostały zrealizowane poprzednie zajęcia oraz moduł „między spotkaniami”. Informację tę można przekazać uczestnikom, podyskutować z nimi o wykorzystaniu diagnostyki w ujęciu
 J. Korczaka.

Kończąc tę część, warto wymienić dwa główne kierunki prowadzenia diagnoz przez J. Korczaka:

Kierunek 1: Poznanie i zrozumienie dziecka.

Kierunek 2: Poznanie przez wychowawcę siebie, swoich możliwości jako współtwórcy procesu wychowawczego.

Zdania te powinny zostać dobrze wyeksponowane, np. na ekranie projekcyjnym.

Koordynator sieci może powiedzieć, że to m.in. w myśli Korczakowskiej został zbudowany model sylwetki tzw. wychowawcy rozumnego, ambitnego badacza, stosującego naukowe metody poznawania dziecka. Korczak 

w takim to ujęciu wprowadził znaczenie autoewaluacji nauczyciela, który sam się oceniał i rozwijał.

Kolejną kwestią, którą należałoby poruszyć we wprowadzeniu, jest koncepcja resilience. Wielu współczesnych badaczy zjawiska przemocy
i agresji zwraca uwagę, że autorytet nauczyciela jest ważnym czynnikiem chroniącym przed agresją. W koncepcji resilience dużą rolę przypisuje się także autorytetowi wychowawcy. Wskazane jest omówienie tej koncepcji w kontekście

głównego tematu spotkania.

Pytania do dyskusji

Według Gordona (1995) odporność (resilience) to zdolność do prawidłowego rozwoju, osiągania dojrzałości i nabywania kompetencji pomimo bardzo niesprzyjających warunków.

Szczególną rolę badacze przypisują czynnikom obecnym w szkole.

• W jaki sposób szkoła ma możliwość uruchomienia tych procesów?
• W jaki sposób nauczyciele wspierają uczniów w prawidłowym rozwoju fizycznym i psychicznym?
• W jaki sposób nauczyciele mogą wspierać prawidłowy rozwój społeczny?
• Jakich kompetencji społecznych potrzebują współcześni uczniowie?
• Jak nauczyciele mogą im pomóc w rozwijaniu tych kompetencji?

Dzięki temu wprowadzeniu uczestnicy poznają cele spotkania, wybrane idee pedagogiczne. Pozwoli to łączyć pojęcie autorytetu z kompetencjami zawodowymi (szczególnie tymi, które służą rozwiązaniu problemów agresji 
i przemocy w szkole).

2. Rola autorytetu nauczycieli w przeciwdziałaniu agresji i przemocy w szkole – warsztat (ok. 60 minut)

Celem warsztatu jest uświadomienie roli nauczycieli i ich autorytetu w przeciwdziałaniu agresji i przemocy w szkole.

Warsztat (załącznik 34) bazuje na podpowiedziach zawartych w publikacji A. Borkowskiej, J. Szymańskiej i M. Witkowskiej pt. Przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole – jak pracować z uczniami doświadczającymi trudności, by skutecznie wzmacniać ich odporność i chronić przed zachowaniami problemowymi.

Na końcu warsztatu powinna odbyć się dyskusja na temat wskazany w temacie spotkania, który został zaczerpnięty z tytułu artykułu J. Michalak. Dyskusja ma na celu pogłębienie refleksji o roli nauczyciela.

3. Profil kompetencyjny nauczyciela – część I. Zagadnienia teoretyczne
   (ok. 45 minut)

Pojęcie kompetencji zawodowych prawdopodobnie po raz pierwszy pojawiło się w naukach o zarządzaniu, a dokładnie w dyskusjach nad źródłami efektywności pracowników. Przyjmując więc, że pewne cechy pracownika determinują nie tylko rodzaj działalności zawodowej, lecz także ewentualny sukces bądź porażkę, możemy wnioskować, że są takie umiejętności nauczyciela, które pozwolą osiągnąć sukces w zapobieganiu agresji i przemocy w szkole lub wręcz przeciwnie: będą je eskalowały. Ważne zatem jest rozpoznanie tych cech oraz praca nad ich doskonaleniem lub ewentualnie eliminacją. 

Dyskusja nad zestawem kompetencji nauczyciela, przydatnych
w eliminowaniu zjawiska agresji i przemocy w szkole.

W toku dyskusji powstanie prawdopodobnie długa lista wiedzy/ umiejętności/postaw. Wszystkie pomysły warto zapisać na tablicy, a potem uporządkować, np. utworzyć grupy cech.

Przykład:

Kolejnym zagadnieniem, które warto poruszyć w tej części spotkania, są kompetencje uczestników sieci potrzebne dla zapewnienia bezpieczeństwa w szkole. Warto w tym miejscu omówić szkolny (wewnętrzny) system doskonalenia zawodowego i wspierania nauczycieli w realizacji zadań, które są przedmiotem tej sieci. W dyskusji pomocny może się okazać materiał
z załącznika 35.

Wspólne planowanie doskonalenia wybranej kompetencji (tworzenie linii czasu)

Tworzenie linii czasu jest metodą, która może pomóc w planowaniu
i organizowaniu własnego rozwoju. Załóżmy, że nauczyciele chcieliby sprawniej komunikować się z gimnazjalistami, w szczególności w sytuacjach kryzysowych. Koordynator przykleja na podłodze taśmę, na której zapisane są dwie daty: początkowa i końcowa (np. za 6 miesięcy). Zadaniem uczestników jest naniesienie na ten wykres dat realizacji szkoleń i warsztatów oraz opatrzenie ich odpowiednim komentarzem. W ten sposób powstanie linia idealnego modelu doskonalenia kompetencji zawodowej, o której warto też porozmawiać i zastanowić się, jak w szkolnych realiach zbliżyć się do tego wzorca.

Czym jest profil kompetencyjny? – mini wykład 

Przegląd różnych definicji wykorzystywanych do opisu kompetencji wskazuje, że wykorzystywane są takie aspekty jak: kwalifikacje rozumiane jako poziom wykształcenia i formalne uprawnienia do wykonywania zawodu, wiedza – ogólna i specjalistyczna, umiejętności, zdolności, zachowania, postawy, doświadczenia, wprawa, wartości, sposoby rozumowania, style myślenia, motywacja, wyobrażenie o sobie (samowiedza i/lub samoocena), przyjmowane role społeczne, inteligencja (poznawcza i emocjonalna itd.), cechy osobowości, temperament, cechy psychofizyczne^[3].

Nauczyciel może być skutecznym czynnikiem chroniącym przed agresją
i przemocą w szkole, ale nie wszystkie jego cechy w jednakowym stopniu będą „przydatne”. Z tego katalogu kompetencji można wybrać kilka lub kilkanaście,
a i te oszacować pod względem „użyteczności”. W ten sposób powstaje swoisty profil kompetencyjny, który określa rodzaj i siłę natężenia występowania poszczególnych kompetencji – pożądanych w realizacji tego zadania.

Zadaniem koordynatora (pełniącego w tej części rolę wykładowcy) jest przybliżenie zagadnienia profilu kompetencji, które można np. zilustrować modelowymi profilami kompetencji zawodowych (np. wykorzystując załącznik 36). 

Warto zapytać uczestników, w jaki sposób tworzenie takiego profilu przyczynia się do budowania prestiżu zawodowego (czyli wzmacniania autorytetu),
i zainicjować tym samym krótką dyskusję.

Następnym krokiem będzie ćwiczenie, w którym każdy z uczestników skonstruuje profil kompetencyjny i dokona samooceny swoich kompetencji
w zakresie zadań związanych z wychowaniem i profilaktyką agresji i przemocy
w szkole.

4. Tworzenie profilu kompetencyjnego – ćwiczenia indywidualne (ok. 45 minut)

Załącznik 38

Po wykonaniu ćwiczenia warto je omówić i zachęcić niektórych uczestników do podzielenia się wynikami swojej pracy.

5. Warsztaty: Kompetencje nauczyciela w interwencji (50 minut)

Załącznik 39

Ze względu na specyfikę tego warsztatu autor rekomenduje ich przeprowadzenie przez specjalistę psychologa lub pedagoga.

6. Podsumowanie spotkania (10 minut)

Zamiast słów – krótki film pt.: Kim jest autorytet?^[4]

Potrzebne materiały, pomoce

• Sala z dostępem do komputera, ekranu i Internetu, kolorowe kartki z wydrukowanymi myślami-kierunkami wg J. Korczaka – dla każdego uczestnika, flipczart.
• Załączniki 34-38.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Uczniowie wobec autorytetów. Kto ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa uczniów?

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Spotkanie miało m.in. na celu stworzenie profilu nauczyciela, który cieszy się dużym autorytetem w związku ze swoją wiedzą, umiejętnościami, kompetencjami. Zaprezentowana została też teza, że kompetentny, szanowany przez uczniów nauczyciel jest ważnym czynnikiem chroniącym uczniów przed przemocą i zachowaniami agresywnymi, a w sytuacji interwencji – służy skuteczną pomocą.

Założono, że po spotkaniu uczestnicy jeszcze raz przeanalizują swoje kompetencje i wyznaczą nowe cele dla swojego rozwoju zawodowego, szczególnie w kontekście tematyki tej sieci, czyli bezpieczeństwa.

Jeśli przyjąć za T. Hejnicką-Bezwińską (2008, s. 502), że refleksyjność to zdolność do analizowania uzyskiwanych doświadczeń oraz włączania nowych danych, informacji i wiedzy do posiadanych struktur poznawczych
i tworzenia nowych powiązań wiedzy z działaniem, to celem aktywności pomiędzy spotkaniami trzecim a czwartym jest właśnie takie wsparcie nauczyciela, aby jeszcze lepiej wykonywał swoje zadania z zakresu wychowania, profilaktyki,
a gdy potrzeba – to także interwencji. 

Celem samodoskonalenia jest także wzbudzenie w nauczycielu natury badacza i refleksyjnego praktyka, który wie: „co”, „jak”, „dlaczego” oraz „kto” i „dlaczego ja”.

Wreszcie też celem jest poddanie analizie stosowanych metod, technik, środków dydaktycznych itp. i wniosków, które mogą zarówno potwierdzić słuszność wyborów, jak i doprowadzić do modyfikacji działań w trosce o ich lepszą jakość i skuteczność.

Aktywność 1. Autorytet a kompetencje – perspektywa edukacyjna – analiza artykułu J.F. Jacko

Załącznik 39 – lista pytań do analizy artykułu J.F. Jacko

Głównym celem przyświecającym tej aktywności jest zagłębienie się w zagadnienie autorytetów i ocena własnego postępowania, aby usprawnić swoje działania. Według proponowanej metody krytycznego myślenia w tworzeniu środowiska ustawicznego rozwoju konieczne jest nieustanne odpowiadanie sobie na trzy pytania:

• Co zmienić?
• W co zmienić?
• Jak spowodować zmianę?

Aktywność 2. Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa wśród uczących się – analiza filmu

Załącznik 40 – materiał pomocniczy do analizy filmu

Film pt. Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa wśród uczących się
z udziałem B. Szynalskiej—Skarżyńskiej^[5] ma za zadanie skłonić do refleksji na temat tworzenia bezpiecznego środowiska uczenia się. Wymaga to spojrzenia na sytuację z obu stron – z perspektywy nauczyciela i ucznia. Pytania zawarte w załączniku mają skłonić uczestników do założenia tzw. Otwartej anteny na platformie internetowej, na której każdy z uczestników będzie mógł się wypowiedzieć, wyrazić swoją opinię, podać nowe rozwiązanie itd.

Aktywność 3. Co działa w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej?  – analiza filmu J. Pyżalskiego pt. (22 minut)

Załącznik 41 – Materiał pomocniczy do analizy filmu

Film pt. Co działa w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej? z udziałem
 J. Pyżalskiego^[6] porusza wiele istotnych kwestii dotyczących „koordynacyjnej” roli nauczyciela wychowawcy klasy. Proponowane zadania mają na celu skłonienie do przeprowadzenia autoewaluacji pracy wychowawczej oraz zachęcają uczestników do ciekawych form pracy z klasą i innymi nauczycielami (pracy zespołowej).

Dobrze byłoby, gdyby każdy z uczestników zorganizował spotkanie zespołu wychowawczego danej klasy.

Aktywność 4. Przeprowadzenie lekcji wychowawczej o roli autorytetów

Elementem podsumowującym rozważania uczestników o autorytetach jako czynnikach chroniących przed agresją i przemocą w szkole może być przeprowadzenie lekcji wychowawczej o roli autorytetów i poszukiwaniu wartości.

W ramach sieci uczestnicy mogą stworzyć kilka scenariuszy zajęć o tej tematyce i zamieścić je na platformie internetowej.

Aktywność 5. Opracowanie narzędzia do mikrodiagnozy – badania mającego ustalić, jakich autorytetów oczekują nasi uczniowie – praca na platformie

Ostatnią propozycją doskonalenia w ramach sieci jest wspólne tworzenie narzędzia (np. kwestionariusza ankiety) do badania wzorców, jakich poszukują dziś gimnazjaliści. Wyniki badania mogą mieć znaczący wpływ na podejmowane działania nauczycieli w zakresie profilaktyki przemocy
i zachowań agresywnych.

Bibliografia do spotkania:

Borkowska A., Szymańska J., Witkowska M., (2012), Przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole. Poradnik dla nauczyciela,Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Borucka A., Pisarska A., (2012), Koncepcja resilience – czyli jak można pomóc dzieciom i młodzieży
 z grup podwyższonego ryzyka, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Kot A., (2014), Warsztat diagnosty edukacyjnego wczoraj i dziś. Analiza porównawcza diagnozowania „z bliska” w ujęciu: Janusza Korczaka, Romany Miller, Ferenca Martona oraz w odniesieniu do współcześnie stosowanych technik badawczych, XX Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Gdańsk (materiały konferencyjne). 

Bibliografia samokształceniowa:

Hejnicka-Bezwińska T., (2008), Pedagogika ogólna, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie
i Profesjonalne.

Facko J.F., Autorytet a kompetencje – perspektywa edukacyjna.

Szumera M., Konspekt lekcji wychowawczej „W poszukiwaniu autorytetów i wartości” [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: http://kuratorium.lublin.pl

Wykład B. Szynalskiej-Skarżyńskiej, Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa wśród uczących się, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Wykład prof. J. Pyżalskiego, Co działa w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej? Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.ore.edu.pl

Uwagi

Proponowane aktywności w ramach tego spotkania mogą zająć sporo czasu. Koordynator i uczestnicy powinni zdecydować, które z nich zrealizować w czasie spotkania stacjonarnego, a które między spotkaniami. Takie rozwiązanie pozwala lepiej odnieść się do potrzeb uczestników sieci.

Temat spotkania został zaczerpnięty z tytułu artykułu J. Michalak pt. Autorytet rozumiany jako kompetencje („Edukacja i Dialog” nr 7/1996, s. 11–13). Autor rekomenduje, aby uczestnicy zapoznali się z artykułem – [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępny na stronie: www.eid.edu.pll

Czas między spotkaniami zakłada wiele różnych aktywności: pracę na platformie, komunikację 

z innymi uczestnikami, wspólne tworzenie narzędzi, analizę tekstów, organizację spotkań
z nauczycielami, prowadzenie lekcji wychowawczej oraz pracę z materiałami filmowymi. 

Rekomenduje się wszystkie aktywności, pod warunkiem że czas pomiędzy spotkaniami 3. a 4. wynosi minimum 6 tygodni. Gdyby miał to być krótszy okres, wówczas koordynator wybiera te aktywności, które w jego opinii najlepiej będą realizowały przyjęte cele.

Spotkanie 4.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Interwencja wobec agresji i przemocy w szkole.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Czwarte spotkanie jest w dużej mierze poświęcone profilaktyce przemocy,
w szczególności dotykającej nowych zespołów klasowych. Celem jest  przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć profilaktycznych dla uczniów, dotyczących radzenia sobie z agresją, przemocą oraz izolowaniem społecznym. Osiągnięciu tych celów będą służyły wykłady oraz przygotowane ćwiczenia warsztatowe.

1. Czym jest interwencja profilaktyczna? – wykład (ok. 45 minut)

Rozpoczęcie spotkania od wykładu ma duże znaczenie dla realizacji przyjętych celów. Uczestnicy pomiędzy spotkaniami obejrzeli i analizowali dwa filmy: pierwszy dotyczący wzmacniania poczucia bezpieczeństwa wśród uczących się (wykład B. Szynalskiej-Skarżyńskiej) oraz drugi dotyczący konkretnych działań, jakie może prowadzić nauczyciel, aby podnieść poziom bezpieczeństwa w klasie (wykład J. Pyżalskiego). Na podstawie dokonanej analizy tych filmów uczestnicy ocenili własne działania profilaktyczne oraz interwencyjne. Tak więc proponowany wykład niejako będzie dopełniał tę ocenę i uporządkuje wiedzę z proponowanego zakresu tematycznego.

Wykład może być prowadzony przez jedną osobę (np. koordynatora sieci lub jednego z uczestników) lub razem ze specjalistą ds. interwencji. W ramach wykładu powinny zostać zrealizowane następujące zagadnienia:

• Definicja interwencji.
• Definicja interwencji profilaktycznej.
• Poziomy profilaktyki.
• Tworzenie systemu norm i zasad obowiązujących w szkole.
• Sankcje wobec przewinień.
• Procedury wobec sprawców agresji i przemocy.

Wytyczne dotyczące zagadnień zostały zawarte w Poradniku dla prowadzącego wykład (załącznik 42).

2. Dyskusja po wykładzie (ok. 30 minut)

Zgodnie ze wskazówkami zawartymi w Poradniku wykład powinna zakończyć dyskusja. Zachęcając uczestników do rozmowy, należy odwołać się do celów, które sobie stawiamy. Dobrym rozwiązaniem jest przeznaczenie 5 minut na przygotowanie przez uczestników swojego stanowiska, a dopiero potem zaproponowanie sposobu przebiegu dyskusji.

Dyskusję należy zakończyć np. poprzez zapisanie wspólnych ustaleń dotyczących prowadzenia interwencji profilaktycznej.

3. Analiza systemu norm i zasad przyjętych w szkole – ćwiczenia warsztatowe część I (ok. 45 minut)

Celem tego ćwiczenia jest przeanalizowanie przyjętego w danej szkole systemu norm i zasad oraz porównanie z kodeksem opracowanym
w ramach projektu „Szkoła bez przemocy”.

Zakłada się, że każdy z uczestników będzie pracował samodzielnie (lub
w zespołach nauczycieli z tej samej szkoły) na jednym wybranym dokumencie, w którym spisane są normy i zasady obowiązujące w tej szkole.

Załącznik 43 – Kodeks

Załącznik 44 – Zbiór pytań do analizy

4. Dyskusja na temat zagadnień poruszanych w trakcie ćwiczenia
   (ok. 15–20 minut)

Ćwiczenie pokazało, że każdy dokument (nawet jeśli uważamy, że jest doskonały) można i trzeba od czasu do czasu poprawiać, zmieniać, dostosowywać do zmieniającej się rzeczywistości. Dyskusję warto oprzeć na następujących pytaniach:

• Którą zasadę podaną w kodeksie uważacie Państwo na najważniejszą w profilaktyce przemocy i agresji w szkole? Dlaczego?
• W czym najbardziej, w kontekście dzisiejszego spotkania, pomaga tak przeprowadzona ewaluacja szkolnego dokumentu, w którym zawarto nasz system norm i zasad?

5. Analiza systemu norm i zasad przyjętych w szkole – ćwiczenia warsztatowe część II (ok. 60–80 minut)

Druga część ćwiczeń z zakresu analizy norm przyjętych w szkole powinna być przeprowadzona metodą pracy zespołowej. Uczestnicy zapoznają się z fragmentem tekstu U. Gralewskiej, N. Kraszewskiego, L. Piotrowskiej i K. Salamon-Bobińskiej pt. Wartości i normy jako podstawa funkcjonowania szkolnych społeczności. Następnie opracowują model ukierunkowywania szkoły zgodnie z pedagogiką charakteru, przedstawioną w tym tekście. W opracowaniu modelu uczestnicy wykorzystują kartę pracy (załącznik 45).

„Edukacja charakteru (ang. character education) to ogólne określenia dla różnych działań, których celem jest uwrażliwianie młodych ludzi na określone wartości i zachęcanie do ich realizacji lub też, według Character Education Partnership, na który powołują się autorzy analizowanego tekstu, to zamierzony wysiłek szkoły, rodziny i społeczności, którego celem jest niesienie pomocy młodym ludziom w zrozumieniu, dbaniu i stosowaniu się do podstawowych zasad etycznych”.

6. Dyskusja (ok. 20 minut)

     7. Jak dobrze „przerwać” akt przemocy między uczniami? – warsztat
        (ok. 60 minut)

Celem sieci jest wypracowanie takich rozwiązań, aby do przemocy lub aktów agresji nie dochodziło. Należy mieć jednak świadomość, że nawet przy bardzo dobrej profilaktyce nie da się zaradzić wszystkim takim sytuacjom.

Celem warsztatu jest wzmocnienie kompetencji nauczyciela w zakresie interwencji. Na poprzednim spotkaniu, zgodnie z intencją autora, odbył się pierwszy tego typu warsztat, który z pewnością nie wyczerpał możliwych sposobów reakcji i działań w sytuacji agresji lub przemocy. Stąd też zaleca się kontynuowanie tego modułu na tym spotkaniu i to najlepiej  poprowadzonego przez osobę zajmującą się bezpośrednio problematyką interwencji.

Gdyby nie było takiej możliwości (np. ze względów organizacyjnych), wówczas rekomenduje się wykorzystanie materiałów filmowych (wyboru dokonuje koordynator tej sieci) spośród wypracowanych w projekcie Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji pt. ROBUSD, czyli jak przerwać bullying w szkole^[7]

Potrzebne materiały, pomoce

• Flipczarty, pisaki, materiały piśmiennicze, sprzęt multimedialny.
• Załączniki 42-45.

Pomiędzy spotkaniami

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Rodzice i szkoła. Jak razem przeciwdziałać przemocy i agresji?

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Moduł pomiędzy spotkaniami podzielony został na trzy aktywności: I – samokształcenie, II – planowanie i przeprowadzenie zebrania z rodzicami, III – nieformalne spotkanie członków sieci lub wideokonferencja. Punktem wyjścia dla tego modułu są wypracowane przez uczestników wskaźniki sukcesu dla zasad: 4 i 10.

Zasada 4: Szkoła tworzy troskliwą społeczność – mikrokosmos społeczeństwa obywatelskiego. Rozwija opiekuńcze relacje pomiędzy nauczycielami a uczniami, pomiędzy uczniami, pracownikami szkoły
a rodzinami.

Zasada 10: Szkoła angażuje rodziny (…) w budowanie postaw.

Aktywność 1: Samokształcenie oraz praca na platformie internetowej

Świadomość nauczycieli w zakresie roli rodziców w szkole jest coraz większa – sprzyjają temu nie tylko rozwiązania legislacyjne, lecz także wiele różnych przedsięwzięć o charakterze ogólnospołecznym oraz na poziomie społeczności lokalnych czy samych szkół.

1. Bobula w artykule Rodzice partnerami szkoły. Partnerstwo, czyli co? zadaje pytanie: Co mówią raporty, czyli jak jest? i znajduje na nie odpowiedź. Okazuje się, że niezbędna jest analiza przeprowadzonych i opublikowanych danych z ewaluacji zewnętrznych.

Równolegle na platformie internetowej odbywa się wymiana pomysłów na przeprowadzenie partnerskiego zebrania z rodzicami (bez wskazywania na tym etapie jego tematyki).

Inspiracją do tego pomysłu jest „przepis” wypracowany w ramach projektu Comenius Regio  „Współpraca pomiędzy szkołą i rodzicem. Wsparcie procesu edukacyjnego” (powiat cieszyński)^[8].

Przepis na „Wywiadówkę”

Składniki:

1 nauczyciel

30 rodziców

15 ławek

30 krzeseł

1 kg dobrych chęci

50 dag uśmiechu

50 dag wyrozumiałości

1 kg otwartości

Zakłada się, że uczestnicy na platformie w ramach swojej sieci podzielą się najlepszymi pomysłami na przeprowadzenie zebrania z rodzicami, które będzie miało inną niż standardowa formę.

W kolejnym kroku w ramach tej aktywności zaleca się uczestnikom przeczytanie artykułu:

1. Kołodziejczyk i B. Walczak pt. Zachowanie agresywne i przemoc w roku szkolnym 2013/14: próba charakterystyki zjawiska.

Przeanalizowanie danych zawartych w tym artykule ma pomóc
w opracowaniu celów szczegółowych zebrania z rodzicami poświęconego wspólnemu przeciwdziałaniu agresji.

Proponuje się, aby te propozycje uczestnicy sieci opublikowali na platformie internetowej. Kiedy zostaną spełnione dwa warunki („przepis” na zebranie oraz opracowanie celów szczegółowych), można przejść do drugiej aktywności.

Aktywność 2: Rodzice i szkoła: jak razem przeciwdziałać przemocy i agresji? - planowanie i przeprowadzenie zebrania z rodzicami

Zarówno spotkania stacjonarne, jak i samokształcenie mają na celu zwrócenie większej uwagi na to, że dobra współpraca szkoły i rodziców jest kluczowym czynnikiem chroniącym młodzież przed agresją i przemocą. Dlatego proponuje się, aby między spotkaniami nie tylko zaplanowano spotkanie/zebranie z rodzicami, lecz także je przeprowadzono. Wnioski
z tych zebrań posłużą do stworzenia listy rekomendacji.

Planowanie spotkania

W Internecie oraz w licznych pozycjach bibliograficznych można znaleźć setki różnych scenariuszy zajęć profilaktycznych do przeprowadzenia
z rodzicami. Celem tej aktywności jest nie tyle korzystanie z opracowanych już rozwiązań, ile opracowanie własnego scenariusza, w którym będą wykorzystane wiedza i umiejętności zdobyte w ramach tej sieci.

Planowanie scenariuszowe, które stanowi ważne narzędzie w zarządzaniu strategicznym, w szczególności do określania czynników ryzyka oraz ustalania obszarów niepewności, można wykorzystać na tym etapie. W tym celu proponuje się, aby powstał schemat zebrania, zaś pozostali uczestnicy będą w umówionym czasie dopisywać swoje uwagi i pomysły.

Propozycja tabeli do umieszczenia na platformie:

Na podstawie opracowanego w ten sposób planu każdy z uczestników opracowuje własny plan spotkania.

Przeprowadzenie spotkania

Ważnym elementem tej aktywności jest ustalenie terminu spotkania. Rodzice powinni zostać zaproszeni zgodnie z przyjętym w każdej szkole zwyczajem. Samo zebranie powinno być tak zorganizowane, aby każdy
z rodziców miał możliwość wypowiedzenia się oraz aby drogą wspólnych ustaleń wypracować jakieś rozwiązanie na przeciwdziałanie agresji
i przemocy w szkole. Wskazane jest, aby tematyka dotyczyła sytuacji, które rzeczywiście miały miejsce.

Aktywność 3: Nieformalne spotkanie uczestników lub wideokonferencja poświęcona wypracowaniu rekomendacji (wytycznych) do prowadzenia spotkań z rodzicami z zakresu profilaktyki

Sieć skupia nauczycieli – liderów zmiany. Aktywność w ramach sieci oraz tworzenie nowych rozwiązań nie mogą się zamykać wewnątrz sieci, ale mają służyć też szerszemu gronu odbiorców. Rekomenduje się, aby w czasie nieformalnego spotkania (które ma odbyć się, kiedy zostaną przeprowadzone zebrania z rodzicami przez wszystkich uczestników sieci) lub w czasie wideokonferencji została opracowana lista rekomendacji skierowana do nauczycieli na temat tego, jak wspólnie z rodzicami planować działania z zakresu profilaktyki przemocy i zachowań agresywnych.

W ramach przygotowań do ostatniego, piątego, spotkania warto już podyskutować wstępnie o tym, jakie podmioty, które są w lokalnym środowisku, mogą współtworzyć ze szkołą koalicję współpracy na rzecz poprawy bezpieczeństwa.

Bibliografia do spotkania:

Faber A., Mazlish E., (2001), Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Poznań: MEDIA RODZINA.

Gralewska U., Kraszewski N. , Piotrowska L., Salomon-Bobińska K., Wartości i normy jako podstawa funkcjonowania społeczności szkolnych, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie www.npseo.pl

Karasowska A., (2006), Jak wychować i uczyć dzieci z zaburzeniami zachowania, Wydawnictwo Edukacyjne PARPA, Warszawa.

Kodeks – Szkoła bez przemocy [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.szkolabezprzemocy.pl

Łoskot M., (2008), Szkolny dręczyciel i sprawa agresji. Jak pracować i rozmawiać z trudnym uczniem – poradnik wychowawcy, FORUM, Poznań [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.podglebokie-mow.pl

Wartości i normy jako podstawa funkcjonowania szkolnych społeczności, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

ROBUSD, czyli jak przerwać bullying w szkole, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.frse.org.pl

Bibliografia samokształceniowa:

Kołodziejczyk J., Walczak B., (2014), Zachowanie agresywne i przemoc w roku szkolnym 2013/14: próba charakterystyki zjawiska, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

Bobula S., (2012), Rodzice partnerami szkoły. Partnerstwo, czyli co? Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

Kołodziejczyk J., (2014), Rodzice o swoim zaangażowaniu w edukację dzieci, [w:] Mazurkiewicz G., Gocłowska A. (red.), Jakość edukacji. Dane i wnioski z ewaluacji zewnętrznych przeprowadzonych
w latach 2013–2014, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji [online] [dostęp 06.10.15]. Dostępne na stronie: www.npseo.pl

Uwagi

Istotnym elementem tego spotkania jest dłuższy wykład. Metoda wykładowa w takiej formie nie była rekomendowana wcześniej. Ważne, aby przed spotkaniem każdy z uczestników obejrzał i przeanalizował filmy, do których będzie się odwoływał wykładowca.

W drugiej części spotkania przeprowadzone zostaną warsztaty z zakresu analizy szkolnych dokumentów, ukierunkowywania działań w stronę pedagogiki charakteru oraz praktycznych umiejętności przerywania aktu przemocy. Zaleca się, aby dostosować warsztaty do potrzeb uczestników sieci.

Spotkanie 5.

Spotkanie stacjonarne

Tematyka
(wynikająca z planu działań)

Budujemy lokalną koalicję współpracy na rzecz poprawy bezpieczeństwa.

Opis przebiegu
(działania, zadania)

Koalicja jest porozumieniem zawartym pomiędzy różnymi podmiotami
w realizacji wspólnych celów. W ramach tej sieci proponuje się budowanie (lub jeśli takie koalicje już funkcjonują – usprawnianie ich działania) lokalnej sieci współpracy na rzecz poprawy bezpieczeństwa w gminie/dzielnicy.

Zakłada się, że dzięki spotkaniu uda się zawrzeć porozumienie i ustalić wspólne cele. Nieodzownym zatem elementem tego spotkania jest zaproszenie podmiotów działających w lokalnych społecznościach, które m.in. realizują zadania z zakresu poprawy bezpieczeństwa:

• policji,
• straży gminnej/miejskiej,
• poradni psychologiczno-pedagogicznej,
• powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej,
• kuratora służby sądowej,
• rady gminy/miasta/dzielnicy,
• sołtysów, radnych,
• gminnej komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych,
• pomocy społecznej,
• organizacji pozarządowych,
• przedstawicieli Kościoła,
• innych osób lub organizacji, które działają na rzecz poprawy bezpieczeństwa.

1. Zakres działania różnych podmiotów ze środowiska lokalnego w obszarze poprawy bezpieczeństwa (przeciwdziałania przemocy i zachowaniom agresywnym) (ok. 45 minut)

W tej części spotkania proponuje się, aby uczestnicy sieci (szkoła)
i zaproszeni goście przedstawili się i opowiedzieli, w jakim zakresie działania organizacji, którą reprezentują, sprzyjają poprawie bezpieczeństwa
w lokalnej społeczności (a dokładnie: w jaki sposób te działania przekładają się na obniżanie poziomu przemocy i zachowań agresywnych wśród dzieci
i młodzieży) – załącznik 46.

Po prezentacjach koordynator sieci przystępuje do werbalizacji celów tego wspólnego spotkania. Zanim to zrobi, opowiada wszystkim w skrócie
o eksperymencie Milgrama (załącznik 47) – o tym, jak daleko człowiek jest w stanie się posunąć w zadawaniu cierpienia drugiemu człowiekowi, jeśli sugeruje mu to osoba będąca jego autorytetem. Celem opowiadania
o eksperymencie Milgrama jest nie tyle omówienie eksperymentu, ile zwrócenie uwagi na wniosek badawczy, że jeśli pojawia się relacja autorytetu, pojawia się też osoba autorytetu. W przeciwdziałaniu agresji
i przemocy zarówno relacja, jak i osoba autorytetu są kluczowe, stąd też warto podyskutować o tym, zanim uczestnicy będą się zastanawiali nad tym, jakie autorytety proponować młodym ludziom w swojej społeczności.

2. Dyskusja o wizji przyszłości (ok. 30 minut)

Po przedstawieniu celów spotkania i działania koalicji, koordynator prezentuje cztery zasadnicze role łączników:

„łącznika wewnętrznego” – kogoś, kto nie jest formalnym przywódcą, ale wie, kto co wie i może zdziałać;

„łącznika zewnętrznego” – kogoś, kto jest w stanie utrzymać kontakty pomiędzy wszystkimi członkami koalicji;

„brokerów informacji” – osób, które utrzymują w koalicji różne podgrupy i przekazują informacje pomiędzy tymi podgrupami,

„peryferyjnych specjalistów” – osób, które nie mogą się szczególnie aktywizować w ramach tej koalicji, ale są gotowe chętnie udzielić wsparcia.

Następnie proponuje, aby zastanowić się, kto takie role może w ramach tej koalicji pełnić. Należy pamiętać, że jest to spotkanie inicjujące powstanie takiej koalicji i sondujące wolę jej tworzenia. Kulminacyjnym punktem tej części spotkania będzie dyskusja o tym, co można zrobić razem dla obniżenia przemocy i zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży
w lokalnej społeczności.

W przypadku działających koalicji – jej członkowie mogą omówić, jak doszło do jej powstania, jakie zostały podjęte działania oraz jakie przyniosła ona efekty.

W związku z tym, że zorganizowanie takiego spotkania będzie bardzo trudne, nie należy nadmiernie obciążać gości czasowo. Już samo spotkanie  najważniejszych podmiotów i dyskusję należy uznać za sukces.

3. Uczenie się zespołowe: ćwiczenie „Poskramiacze” (ok. 30–40 minut)

Uczestnicy sieci w pierwszej części spotkania poznali zadania oraz zasoby osób, które reprezentują podmioty działające w obszarze poprawy bezpieczeństwa. Teraz mogą się zastanowić, jakie działania można przeprowadzić, w ramach tej „nowej” sieci, która obejmuje już nie tylko nauczycieli i pracowników oświaty, ale znaczny krąg osób z lokalnej społeczności. Temu celowi służy ćwiczenie „Poskramiacze” (załącznik 48).

Po ćwiczeniu rekomenduje się przyjęcie jakiegoś planu działania lub ustalenie szczegółów planu działań po zakończeniu spotkań w ramach sieci.

4. Warsztat z zakresu komunikacji (ok. 60 minut)

Celem warsztatu z zakresu komunikacji jest zdobycie umiejętności, dzięki którym wizja partnerstwa lokalnego na rzecz poprawy bezpieczeństwa zostanie urealniona. Nauczyciele i rodzice – uczestnicy tej koalicji – powinni pełnić w niej kluczowe role. Jeśli byłoby to możliwe proponuje się, aby
w warsztacie wzięli udział rodzice z każdej ze szkół, z których rekrutują się uczestnicy tej sieci.

Wytyczne dla prowadzącego warsztat znajdują się w załączniku 49.

5. Ewaluacja spotkań w ramach sieci (ok. 30 minut)

Celem spotkania jest podsumowanie pracy sieci oraz omówienie efektów. Elementem spotkania może być wypełnienie ankiety, ale najważniejsza jest rozmowa np. przeprowadzona w formie wywiadu grupowego.
Za opracowanie kwestionariusza ankiety i wywiadu grupowego odpowiedzialny jest koordynator sieci.

Potrzebne materiały, pomoce

• Zaproszenia dla potencjalnych partnerów, wydrukowany załącznik 46 dla wszystkich uczestników i gości, materiały piśmiennicze, opracowane przez koordynatora kwestionariusze ankiet i wywiadów (w ramach ewaluacji).
• Załączniki 46-49.

Bibliografia do spotkania:

Babiuch M., (2002), Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów, Warszawa: WSiP.

Elsner D., (2003), Szkoła jako ucząca się organizacja. Szansa dla ambitnych, Chorzów: MENTOR.

Elsner D., (2005), Kierowanie zmianą w szkole. Nowy sposób myślenia i działania, Warszawa: CODN. Kropiwnicki J., (1999), Ku partnerstwu szkoła– rodzice, Jelenia Góra: Wydawnictwo Nauczycielskie.

Maliszewski W.J., Nowosad I., Uździcki R., (2009), Szkoła w zmianie. Zarządzanie i komunikacja w sytuacjach szkolnych,Toruń: Adam Marszałek.

Mendel M., (2000), Partnerstwo rodziny, szkoły i gminy, Toruń: Adam Marszałek.

Mendel M. (red), (2000), W poszukiwaniu partnerstwa rodziny, szkoły i gminy, Toruń: Adam Marszałek.

Mendel M. (red.), (2005), Animacja współpracy środowiskowej na wsi, Toruń: Adam Marszałek.

Starzyński W., (1999), Wspólny interes. Program budowania partnerstwa rodziny, szkoły i gminy, „Dyrektor Szkoły” nr 12.

Waloszek D., (2003), Czy szkoła może być miejscem porozumienia, czyli o wzajemności brania i dawania, „Życie Szkoły” nr 2.

Uwagi

W związku z tym, że jest to ostatnie spotkanie w ramach tej sieci, należy przygotować podsumowanie i w ramach ewaluacji przeprowadzić np. krótką analizę SWOT.